Van hardware tot software: duurzame keuzes die elke erfgoedinstelling kan maken

Dit is blog 20 in de blogreeks over Green IT.

De vorige blogpost behandelde de IT-infrastructuur van erfgoedinstellingen: cruciaal voor digitale preservering, maar met een grote ecologische voetafdruk. Nu de praktische kant: hoe kun je als erfgoedinstelling aan de slag gaan? Door slim om te gaan met apparatuur, software en IT-netwerken.

Duurzaam inkopen

De productie van IT-apparatuur is het meest belastend voor het milieu als je dit vergelijkt met het gebruik van IT. Tot wel tachtig procent van de totale CO₂-uitstoot van een apparaat vindt al plaats voordat de apparatuur in gebruik wordt genomen.(1) Dit komt door het delven van grondstoffen zoals zeldzame aardmetalen, het energie-intensieve productieproces en het wereldwijde transport van onderdelen en eindproducten.

Bij de aanschaf van nieuwe apparatuur is het daarom belangrijk om verder te kijken dan alleen prijs en prestaties. Duurzaam inkopen betekent dat je leveranciers selecteert die aantoonbaar inzetten op milieubeheer, sociale verantwoordelijkheid en energie-efficiëntie. Certificeringen zoals ISO 14001, SA 8000, de CO₂-prestatieladder, de MVO-prestatieladder, B Corp, EPEAT (bij voorkeur Gold), TCO en Energy Star kunnen hierbij richting geven.(2)

Sommige leveranciers bieden ook footprintberekeningen aan van hun producten. Bedenk hierbij wel dat deze berekeningen vooral handig zijn om producten van één leverancier met elkaar te vergelijken. Omdat rekenmethodes kunnen verschillen, zijn ze minder geschikt om producten van verschillende leveranciers tegen elkaar af te zetten.(3)

Maatwerk per gebruiker

Een handige aanpak is werken met persona's (4) om uit te zoeken welke apparatuur het beste past. Denk vooraf na over het gebruiksprofiel van verschillende medewerkers, bijvoorbeeld of zij zware software lokaal draaien, mobiel werken of privégebruik wensen. Dan weet je beter welke apparatuur echt nodig is. Soms volstaat een refurbished apparaat (al eens gebruikt) of kan een medewerker met zijn eigen apparaat werken waarbij de organisatie de onderhoudskosten vergoedt.

Levensduur verlengen

Het verlengen van de levensduur van apparatuur is minstens zo belangrijk. Dit vraagt om duidelijke richtlijnen: wanneer is een apparaat echt aan vervanging toe, en wanneer loont reparatie?

Vaak wordt deze afweging puur op financiële gronden gemaakt, terwijl de ecologische kosten van vervanging zwaarder zouden moeten meewegen. Als een apparaat niet meer te gebruiken is, kijk dan of het een tweede leven kan krijgen, bijvoorbeeld via donatie of verkoop. Is dat niet mogelijk, zorg dan voor verantwoorde recycling via erkende programma’s die voldoen aan WEEE-richtlijnen of ISO 14001.(5) Ook randapparatuur verdient de aandacht: beeldschermen, printers, kabels en muizen dragen allemaal bij aan de totale impact.

Software: minder is vaak meer

Softwaregebruik heeft eveneens invloed op duurzaamheid, al is dit minder zichtbaar. Veel organisaties gebruiken meer software dan nodig, wat leidt tot onnodig energieverbruik en zwaardere eisen aan hardware. Begin daarom met applicatierationalisatie: breng in kaart welke software echt gebruikt wordt en zoek naar overlap tussen toepassingen. Door functionaliteiten te bundelen of overbodige applicaties te verwijderen, daalt het energieverbruik en de hardwarebehoefte aanzienlijk. Op die manier kan je zo’n vijftig tot negentig procent energieverbruik besparen.(6)

Zet ook in op modulaire software. Veel programma’s draaien standaard met alle functies actief, zelfs functies die je niet gebruikt. Dat kost onnodig veel energie. Modulaire systemen laten je alleen de benodigde onderdelen activeren.

Een andere optie is groene software: toepassingen die geoptimaliseerd zijn voor energie-efficiëntie en prestaties. Deze verbruiken minder stroom, reageren sneller en stellen minder eisen aan de hardware, zodat apparaten langer meegaan. Er bestaan nog geen universele duurzaamheidslabels voor software, maar initiatieven zoals de Green Software Foundation bieden handvatten om bewuste keuzes te maken.(7)

Netwerken: de stille verbruikers

Netwerken zijn een vaak vergeten, maar belangrijke schakel in de IT-infrastructuur. De keuze voor bekabeling – koper, glasvezel of draadloos – heeft directe gevolgen voor energieverbruik en materiaalgebruik. Koper is betrouwbaar en goed recyclebaar, maar verbruikt veel energie bij productie en gebruik. Glasvezel is energiezuiniger, sneller en biedt een hogere bandbreedte (hoeveelheid data per seconde), maar kent een intensief productieproces. Wifi bespaart op bekabeling, maar verbruikt meer energie dan bedrade verbindingen. Deze zaken zijn niet altijd makkelijk te verwezenlijken in een bestaande situatie, maar ga je verhuizen naar nieuwbouw of ga je renoveren dan kun je deze afwegingen meenemen voor de nieuwe situatie.

Netwerkhardware zoals switches, routers en wifi-access points heeft ook een ecologische voetafdruk. Vervang deze apparatuur niet automatisch bij de komst van nieuwe technologieën: bestaande hardware functioneert vaak nog prima. Vervanging is alleen zinvol bij performanceproblemen of wanneer nieuwe modellen beduidend energiezuiniger zijn. Refurbished netwerkapparatuur kan dan een goed alternatief zijn.

Tot slot levert slim netwerkbeheer veel op. Met beheertools schakel je ongebruikte verbindingen uit, optimaliseer je het netwerkverkeer en monitor je het energieverbruik. Ga hierover in gesprek met je IT-afdeling.

Stel de juiste vragen – praktische gidsen voor inkopers

Inkoop speelt een centrale rol bij het verduurzamen van IT in organisaties. Gelukkig zijn er steeds meer hulpmiddelen die inkopers helpen de juiste vragen te stellen aan hun leveranciers. De 'Handreiking inkoop duurzame informatievoorziening' van Rijkswaterstaat(8) en de 'Praktische gids voor de duurzame aankoop van IT' van ISIT-BE(9) bevatten tips en voorbeeldformuleringen voor het opnemen van duurzaamheidseisen in aanbestedingsdocumenten en contracten. Denk aan eisen rondom energieverbruik, levensduur, herbruikbaarheid, certificeringen en sociale omstandigheden in de productieketen.

Conclusie: duurzaamheid begint bij keuzes

Elke beslissing over apparatuur, software of netwerk heeft invloed op de ecologische voetafdruk van je erfgoedinstelling. Van inkoop tot het moment waarop je afscheid neemt van je apparatuur, van installatie tot gebruik: bewuste keuzes maken een groot verschil. Duurzaamheid vraagt om een integrale benadering, waarin technologie, beleid en gedrag samenkomen.

In de volgende blogpost gaan we dieper in op duurzame opslagstrategieën en energiebeheer. Ook daar liggen grote kansen om digitale preservering groener te maken.

Gebruikte bronnen:

1. ISIT-BE, ‘Gids: Good practices op het gebied van Duurzame IT voor organisaties’, 19 juni 2023, beschikbaar op https://isit-be.org/wp-content/uploads/2024/01/Gids-Good-practices-op-het-gebied-van-Duurzame-IT.pdf, laatst bezocht 3 juli 2025.
2. Kijk voor meer informatie over de genoemde certificeringen op de volgende websites: ISO 140001: www.nen.nl/nen-en-iso-14001-2015-nl-211430, SA 8000: SA8000® Standard - SAI, CO₂-prestatieladder: https://www.co2-prestatieladder.nl/, MVO-prestatieladder: https://www.mvoprestatieladder.nl/, B Corp: https://www.bcorporation.net/en-us/certification/, EPEAT: https://www.epeat.net/, TCO: https://tcocertified.com/, Energy Star: https://www.energystar.gov/
3. Hoogstra, J. en Consten, E., ‘Green IT: de weg naar digitale duurzaamheid’, eerste druk juni 2024, Van Duuren Media bv, ISBN: 978-94-6356-352-9, p. 74.
4. Ben je op zoek naar voorbeeldvragen, kijk dan op p.85-86 van het in noot 3 genoemde boek.
5. Kijk voor meer informatie over de genoemde certificeringen op de volgende websites: ISO 140001: www.nen.nl/nen-en-iso-14001-2015-nl-211430, WEEE-richtlijn (Waste of Electrocal and Electronic Equipment): https://www.weee.nl/. Let op het hierbij behorende keurmerk WEEELABEX.
6. Hoogstra J. en Consten E., ‘Green IT: de weg naar digitale duurzaamheid’, eerste druk juni 2024, Van Duuren Media bv, ISBN: 978-94-6356-352-9, p. 105.
7. Meer informatie over de activiteiten van de Green Software Foundation zijn te vinden op https://greensoftware.foundation/, laatst bezocht 3 juli 2025.
8. Handreiking duurzame inkoop informatievoorziening – in opdracht van Rijkswaterstaat Centrale Informatievoorziening, onderzoek uitgevoerd door Copper8 en Metabolic, april 2020, beschikbaar op https://www.pianoo.nl/sites/default/files/media/documents/Handreiking%20inkoop%20duurzame%20informatievoorziening%20RWS-april2020.pdf, laatst bezocht 3 juli 2025.
9. Praktische Gids Voor de duurzame aankoop van IT, in opdracht van de Franse Overheid, opgesteld door ISIT-BE, juni 2021, beschikbaar op https://isit-be.org/wp-content/uploads/2024/01/Praktische-gids-voor-de-duurzame-aankoop-van-IT.pdf, laatst bezocht 3 juli 2025.