De noodzaak van een duurzaamheidskader voor de erfgoedsector.

Dit is blog 2 in de blogreeks over Green IT.

Deze blogpost vormt het tweede deel van een introductie over Green IT. In het eerste deel definieerden we Green IT en benadrukten we dat de ICT-sector een negatieve milieu-impact heeft door het hoge energieverbruik, het gebruik van niet-hernieuwbare bronnen en de aanzienlijke hoeveelheid elektronisch afval. Tegelijkertijd toonden we aan dat digitalisering positief kan bijdragen aan milieukwesties. In deze blogpost bespreken we de relatie tussen CO2-uitstoot en klimaatverandering, de gevolgen daarvan en hoe dit alles de erfgoedsector beïnvloedt.

Impact van CO2-uitstoot op klimaatverandering

Het energieverbruik tijdens de hele levenscyclus van de IT-sector leidt tot een aanzienlijke CO2-uitstoot. Koolstofdioxide, afgekort als CO2, is het meest bekende broeikasgas dat bijdraagt aan klimaatverandering.

In 2021 vertegenwoordigde dit gas bijna 80% van alle broeikasemissies in de EU (1). CO2 fungeert als een isolerende deken rondom onze planeet, wat leidt tot stijgende temperaturen. Bovendien is CO2 moeilijk afbreekbaar en blijft het vaak eeuwenlang in onze atmosfeer aanwezig.

Oorzaak ligt in menselijk gedrag

Broeikasgassen hebben een aanzienlijke impact op onze leefomgeving. Dit uit zich onder andere in veranderingen in het klimaat in de loop van de tijd. Hoewel natuurlijke factoren ook een rol spelen, is het overduidelijk dat menselijke activiteiten de belangrijkste drijvende kracht achter klimaatverandering zijn.

Het recente zesde klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (2) spreekt klare taal: de mens veroorzaakt een ongekend snelle opwarming van de aarde. Alleen door de uitstoot van broeikasgassen snel en op grote schaal te verminderen, kunnen we de opwarming van de aarde beperken en de ergste rampen voorkomen.

Jaime de Bourbon de Parme, de nieuwe Nederlandse klimaatafgezant namens de hele Rijksoverheid, zegt hierover: “Met het IPCC-rapport ligt er nu een glasheldere, wetenschappelijk onderbouwde wake-up-call voor de internationale gemeenschap. Het rapport toont onomstotelijk aan wat de opwarming van de aarde veroorzaakt. Wijzelf. Dit is een noodklok: geen plek op aarde ontkomt meer aan de gevolgen van klimaatverandering.” (3)

Zichtbare gevolgen van klimaatverandering

De gevolgen van klimaatverandering zijn zowel zichtbaar als voelbaar: denk aan bosbranden in het zuiden van Europa, zomerstormen in Nederland, overstromingen in Slovenië, Oostenrijk en Zwitserland, hagelstenen ter grootte van tennisballen in Noord-Italië en noodweer in de Scandinavische landen. En dat is alleen de impact dicht bij huis in welvarende landen.

Maar de gevolgen van klimaatverandering in andere delen van de wereld zijn nog vele malen groter. Naar schatting leven tussen de 3,3 en 3,6 miljard mensen in gebieden die sterk beïnvloed worden klimaatverandering. Met name minder ontwikkelde landen zijn kwetsbaar voor klimaatgevaren. Het is juist daar dat extreme weers- en klimaatgebeurtenissen miljoenen mensen hebben blootgesteld aan acute voedselonzekerheid en verminderde waterzekerheid.

ICT-sector en klimaatverandering: een groeiend probleem

We zien de zichtbare gevolgen van klimaatverandering toenemen. Tegelijkertijd groeit het ICT-gebruik, wat een negatieve impact heeft op het klimaat. In het artikel ‘New perspectives on internet electricity use’ wijzen onderzoekers erop dat het moeilijk is om nauwkeurige voorspellingen te doen over het wereldwijde elektriciteitsverbruik van ICT. Dit komt doordat het onmogelijk is om rekening te houden met factoren die we nu nog niet kennen (4). Denk hierbij aan de snelle opkomst van nieuwe technologie zoals ChatGPT.

Discussie over cijfers, definities en methodes

Nationaal en internationaal is het een uitdaging om de onderliggende cijfers van de ecologische en klimaatimpact van de ICT-sector te begrijpen. Zo wijst onderzoek van het Finse ministerie van Transport en Communicatie (5) op het gebrek aan inzicht en transparantie met betrekking tot beschikbare onderzoeksgegevens, gebruikte definities en onderzoeksmethoden.

Maar over een ding zijn onderzoekers het eens

Het risico hierbij is dat discussies over de cijfers en methode ons kunnen belemmeren om verdere stappen te zetten richting oplossingen. Het overgrote deel van de onderzoekers is het er overigens wel over eens dat, ongeacht hoe we het definiëren, de hoeveelheid data in de komende jaren exponentieel zal blijven toenemen. Dit betekent dat de opwaartse trend van de afgelopen 10 jaar naar alle waarschijnlijkheid zal doorzetten. (In de volgende blogpost gaan we dieper in op deze groei in data.)

De groei in digitale data is het directe resultaat van technologische vooruitgang, met name door cloudcomputing en de snelle groei van internetdiensten. Bovendien zal het gebruik van kunstmatige intelligentie naar verwachting explosief toenemen, wat leidt tot een verdere stijging van het energieverbruik. Als we naar de cijfers kijken, verbruikte de ICT-sector naar schatting 3,9% van de wereldwijd beschikbare elektriciteit in 2007. In 2012 was dit gestegen naar 4,6% en naar verwachting zal dit aandeel tegen 2030 aanzienlijk toenemen tot ruim 13% (6).

Het is dus hoogste tijd voor actie.

De noodzaak van een duurzaamheidskader voor de erfgoedsector

In het artikel ‘A strong Sustainability Framework for Digital Preservation of Cultural Heritage: Introducing the Eco-Sufficiency Perspective’ vatten de auteurs krachtig samen waarom de erfgoedsector aandacht moet besteden aan Green IT (7). Ze benadrukken dat de groeiende gevolgen van klimaatverandering een van de voornaamste bedreigingen vormt voor het behoud van ons cultureel erfgoed.

Tegelijkertijd erkennen de auteurs de dubbelzinnige aard van IT, zoals besproken in de vorige blog. Ze zien digitalisering als een veelbelovend instrument voor risicobeperking in de erfgoedsector, maar benadrukken dat de bijbehorende infrastructuur aanzienlijke milieudruk veroorzaakt en bijdraagt aan de verslechtering van het klimaat.

Het aanpakken van deze problemen vereist volgens de auteurs dan ook de ontwikkeling van een sterk duurzaamheidskader voor het behoud van cultureel erfgoed door middel van digitalisering. Dit kader zou moeten streven naar een optimale balans tussen de minimale milieu-impact van digitalisering en het maximaliseren van de capaciteit om het erfgoed te behouden.

Blogserie over Green IT en de erfgoedsector

In deze blogserie belichten we verschillende aspecten die van invloed zijn op de erfgoedsector. De volgende thema's zullen in deze serie aan bod komen:

● Opslag: Hoe ontwikkelt digitale opslag (storage) zich? Wat is het effect van cloudopslag? En welke duurzame opslagtechnieken zijn beschikbaar als alternatief voor cloudopslag binnen de erfgoedsector?

● Nieuwe technologie: Wat is de impact van nieuwe technieken die worden toegepast binnen de erfgoedsector (denk hierbij aan kunstmatige intelligentie waaronder ChatGPT en soortgelijke technieken en blockchain) op het klimaat?

● Groene software: Wat is duurzame software (minimal computing) en hoe pas je dit toe in je organisatie? Zou dit criterium ook moeten en kunnen worden doorgevoerd als we kijken naar duurzame bestandsformaten voor langdurige archivering?

● Gebruikers dilemma's: Hoe kun je als erfgoedinstelling diensten aanbieden aan je gebruiker, rekening houdend met de klimaatimpact van diezelfde diensten in relatie tot het gebruikersgemak? Hierbij kijken we onder andere naar het gebruik van eco-vriendelijke websites.

Het tij valt te keren

De uitdagingen van Green IT, die we in de twee inleidende blogposts hebben besproken, zijn enorm. Toch geven recente ontwikkelingen aan dat de ICT-sector vastbesloten is om milieuproblemen aan te pakken. Verschillende toonaangevende techbedrijven hebben intentieverklaringen ondertekend om volledig klimaatneutraal te worden. Bovendien investeert de sector aanzienlijke middelen in innovatie en onderzoek naar mogelijke maatregelen om deze doelen te bereiken.

Ook vanuit de erfgoedsector kunnen wij een belangrijke bijdrage leveren en dienen we, net als de ICT-sector, een positief-kritische benadering te omarmen bij het aanpakken van milieuproblemen. We moeten streven naar toekomstgerichte, groene beleidslijnen en praktijken. Deze blogserie heeft als doel hieraan bij te dragen. Doe je mee?

Blogserie

Deze blogpost is onderdeel van een serie blogposts over Green IT geschreven in opdracht van de gelijknamige netwerkgroep van het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Deze netwerkgroep monitort de ontwikkelingen rondom Green IT en de impact van de voortschrijdende digitalisering op het klimaat. Specifiek wordt daarbij gekeken naar de (toenemende) digitalisering binnen de erfgoedsector.

Eerder verscheen in deze blogserie

Thema: Introductie Green IT

1 De dubbele rol van IT in duurzaamheid

Gebruikte bronnen

1. Nieuws Europees Parlement, ‘Klimaatverandering in Europa: feiten en cijfers’, laatst bijgewerkt op 27 maart 2023.

2. IPCC, ‘Climate Change 2023: Synthesis Report, Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change’.

3. Rijksoverheid, ‘Het moment voor klimaatactie is nu. Elke graad telt.’, webblogbericht gepubliceerd op 20 augustus 2021.

4. Andrae, Anders, ‘New perspectives on Internet electricity use in 2030’ In: Engineering and Applied Science Letter, vol. 3 (2020), Issue 2, pp. 19-31.

5. Finish Ministry of Transport and Communications, ‘Climate and Environmental Strategy for the ICT Sector, gepubliceerd in 2021.

6. Heddegem, Ward van e.a., ‘Trends in worldwide ICT electricity consumption from 2007 to 2012’, In: Computer Communications, vol. 50 (1 september 2014), pp. 64-76.

7. Paschalidou, Evangelina e.a., ‘A Strong Sustainability Framework for Digital Preservation of Cultural Heritage: Introducing the Eco-Sufficiency Perspective’, In: Heritage 2022, 5, 1066-1088.