De ecologische voetafdruk van digitale preservering – waarom IT-infrastructuur ertoe doet

Dit is blog 19 in de blogreeks over Green IT.

Erfgoedinstellingen beheren steeds meer digitaal geboren en gedigitaliseerd materiaal. Tegelijkertijd verwachten gebruikers dat deze collecties altijd en overal beschikbaar zijn. Deze groeiende digitale afhankelijkheid vraagt om een kritische blik op de onderliggende IT-infrastructuur – en vooral op de ecologische impact ervan.

De hoeveelheid digitale content bij erfgoedinstellingen lijkt relatief klein, maar zal in de komende jaren exponentieel toenemen. Dit vraagt om meer opslag, meer dataverkeer, meer apparatuur – en dus meer energieverbruik. De vraag is dan ook: hoe kun je als erfgoedinstelling je digitale preserveringspraktijk verduurzamen?

IT-infrastructuur: wat is dat precies?

Digitale preservering is onmogelijk zonder een robuuste IT-infrastructuur. Maar wat houdt dat precies in? Het gaat om veel meer dan alleen de computer op je bureau. De infrastructuur strekt zich uit van werkstations en servers tot netwerken, routers, datacenters en de apparaten van eindgebruikers. Zelfs de onderzeese kabels die continenten verbinden en de zendmasten die mobiele netwerken ondersteunen, maken deel uit van deze keten.

Deze wereldwijde infrastructuur is complex en grotendeels onzichtbaar. Toch heeft elk onderdeel ervan een ecologische voetafdruk – van de productie van hardware tot het energieverbruik van datacenters tot uiteindelijk de e-waste die overblijft als we de apparatuur niet meer gebruiken.

Drie lagen van digitale infrastructuur

Het model van Santosh Venkatraman, professor Business Information Systems aan de Tennessee State University, maakt die digitale infrastructuur inzichtelijk. Hij onderscheidt drie lagen: (1)

• fysieke hardware zoals computers en servers (ongeacht of deze zich on premise – op locatie – of in de cloud bevinden),
• netwerkinfrastructuur die deze hardware verbindt (zoals routers, bekabeling, mobiele torens en satellieten) en
• apparaten waarmee eindgebruikers de digitale content verwerken.

Wat dit model duidelijk maakt, is dat duurzaamheid niet alleen gaat over wat er op kantoor gebeurt. Elke laag draagt bij aan het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen. Anders gezegd: keuzes over apparatuur, opslaglocaties, netwerkgebruik en eindgebruikersapparatuur zijn allemaal van invloed.

De onzichtbare groei van digitale opslag

Een valkuil hierbij is dat digitale opslag steeds minder tastbaar en zichtbaar is. Het is een getal uitgedrukt in MB of TB. Waar fysieke archieven letterlijk ruimte innemen, groeit digitale opslag vaak ongemerkt. Hierdoor is het lastig om grip te houden op de omvang van collecties en het energieverbruik dat daarbij hoort.

Bovendien zien we dat door de toenemende digitalisering de hoeveelheid informatie snel groeit. Zo is 99% van alle data wereldwijd in de laatste tien jaar geproduceerd.(2) Dit leidt tot een toenemende vraag naar opslagcapaciteit. De relatieve onzichtbaarheid maakt bewuste keuzes nog belangrijker: wat bewaren we, hoe bewaren we het en hoe lang?

De mens als schakel in verduurzaming

Het zijn de dagelijkse beslissingen die het verschil maken: kiezen we voor energiezuinige apparatuur, houden we software aan die we niet nodig hebben, slaan we data op die nooit meer geraadpleegd wordt? Door bewustwording te vergroten en duurzaamheid mee te nemen in onze werkprocessen, kunnen erfgoedprofessionals stappen maken om hun impact te verkleinen.

Een model voor duurzame digitalisering

Jan Hoogstra en Eric Costen, beiden oprichters van CognoSense, een onderneming gespecialiseerd in de menselijke kant van IT, zijn zich zeer bewust van de centrale rol van de mens. In hun boek Green IT: de weg naar digitale duurzaamheid introduceren zij een model dat helpt om duurzaamheid van IT integraal te benaderen. (3) Ze beschrijven zes lagen die samen de digitale infrastructuur vormen: mens, apparatuur, software, netwerk, datacenter en nutsvoorzieningen. Hierdoor wordt zichtbaar dat het onze keuzes – als gebruikers, beheerders en beleidsmakers – zijn die bepalen hoe duurzaam onze digitale infrastructuur is.

Het boek is praktisch opgezet en behandelt elk onderdeel uitgebreid. Het boek eindigt met een stappenplan om je ambities om te zetten in actie. Een absolute aanrader als je je bezighoudt met Green IT.

Van inzicht naar actie

Met de twee modellen uit deze blog krijgen erfgoedinstellingen inzicht in hun IT-infrastructuur voor digitale preservering en kunnen zij gerichte keuzes maken voor een duurzamere praktijk. In de volgende twee blogposts lees je meer over concrete maatregelen voor apparatuur, software, netwerk en opslag. Want verduurzamen begint bij bewustwording, maar eindigt bij actie.

Gebruikte bronnen:

1. Het model van Santosh Venkatraman wordt genoemd in het artikel van Pendergrass, K. e.a., ‘Toward Environmentally Sustainable Digital Preservation’, In: The American Archivist 82 (1), p. 172 (2019). Beschikbaar online: https://dash.harvard.edu/server/api/core/bitstreams/3f7bb5f9-8797-49cc-9c7f-8743af1faf98/content laatst bezocht 26 juni 2025.
2. McGovern, Gerry, ‘Editorial: 99% of data has been produced in the last 10 years’, February 10, 2023. Beschikbaar online: https://www.cmswire.com/customer-experience/99-of-data-has-been-produced-in-the-last-10-years/ laatst bezocht 26 juni 2025.
3. Hoogstra, J. en Consten, E., ‘Green IT: de weg naar digitale duurzaamheid’, eerste druk juni 2024, Van Duuren Media bv, ISBN: 978-94-6356-352-9.