“Hoe zou archiveren kunnen werken als we opnieuw beginnen?” Studenten Data Design bezoeken het Nationaal Archief

“Hoe zou archiveren kunnen werken als we opnieuw beginnen?”

Verslag van bezoek studenten Data Design aan het Nationaal Archief.

Een nieuwe lichting studenten van de Willem de Kooning Academie (WdKA) kwam op 9 september langs bij het Nationaal Archief (NA). Het is het tweede jaar van samenwerking tussen de WdKA en het NA. Graag breng ik verslag uit van deze leuke middag.

De 4e-jaars studenten volgen de minor Data Design. Deze is gekoppeld aan actuele ontwikkelingen zoals open data en big data. Vraagstukken rondom de invloed van data vormen de basis voor het onderzoek. De studenten leren gegevens te benaderen en te verwerken vanuit conceptuele, vragende en visuele perspectieven. Ze leren verschillende soorten gegevens herkennen, interpreteren en gebruiken. Centrale vraag waar de studenten dit jaar aan de slag gaan is: Hoe zou archiveren kunnen werken als we hier opnieuw over gaan nadenken met de kennis en mogelijkheden van nu? Doel is om de studenten de grote vraagstukken rondom data en archivering bij te brengen en te laten nadenken over nieuwe vormen van archivering die zouden kunnen ontstaan wanneer we helemaal op nieuw zouden kunnen beginnen. Hierbij komen o.a. vragen zoals wie archiveert wat, waarom en hoe. Wat voegen nieuwe technologische ontwikkelingen toe aan archivering en om wat voor soort archiveringsmethoden vraagt de toekomstige digitale cultuur?

Q&A met Marens Engelhard
Algemeen rijksarchivaris en directeur van het NA Marens Engelhard verwelkomde de studenten en docenten Jeroen van Loon, Olivier Otten en Catelijne van Middelkoop. Democratie maakt ons werk relevant. Wij dragen bij aan de reconstrueerbaarheid van overheidshandelen en hoe in een rechtstaat besluiten tot stand komen. Voor iedereen! De wereld is veranderd, data is overal. Vanaf 2030 wil de rijksoverheid volledig digitaal werken, is de papieren instroom van archief dan opgedroogd? Hoe zorgen we dat we al die data kunnen bevragen? Hoe kunnen we vat krijgen op al die data die in verschillende verschijningsvormen overal rondgaat? Dat is voor ons vak een belangrijke uitdaging. We willen dat niet alleen oplossen, we willen de verbinding aangaan met andere professionals, dus ook de creatieve sector.

De studenten hadden veel vragen voor Marens, zoals: ‘wat vind je van Google-books?’, werkt het NA samen met Google’?, ‘Wat zijn eigenlijk de criteria voor het opnemen van archief?’, ‘Hebben jullie een systeem om data te ordenen, zoals bijv. metadata?’, Is er archief waar zelfs Marens niet bij mag?’ ‘Gaat het archief de digitale toekomst overleven?’ ‘Kom er ooit een einde aan het archief?’ ‘Komt er een evenement als het er in 2030 geen papieren archief meer binnenkomt?’ Er passeerden nog meer onderwerpen de revue zoals de historische sensatie die Marens voelde bij zijn favoriete archiefstuk, of er archiefstukken zijn die meer aandacht verdienen en of je zomaar je eigen archief kon afgeven bij het archief? Na de levendige discussies daagde Marens de studenten tenslotte uit om een concept te creëren waarmee de archiefsector zijn voordeel mee kan doen. Vervolgens gingen de studenten in drie groepjes uiteen voor parallelle sessies, waaronder een rondleiding in het depot met als thema WOII.

Ar(t)chiving: hoe archiveer je creativiteit?
In deze sessie nam Wietske van den Heuvel (DEN, Kennisinstituut cultuur & digitalisering) de studenten mee in de wereld van archivering van digitale cultuur. Wietske liet boeiende voorbeelden zien van kunstenaars die archiefmateriaal gebruiken voor nieuwe creaties, denk aan muziekgroepen die clips maken met filmmateriaal dat bij B&G ligt. Maar ook het concept ‘archiveren als kunstvorm’ werd bediscussieerd. Het kunstwerk kan in die context een collectie van bestaande objecten zijn, or een slechtere of betere versie van de werkelijkheid representeren, of in sommige gevallen zelfs een fictief archief. En hoe archiveer je kunst eigenlijk? Is het wel nodig of überhaupt mogelijk? Kan je creativiteit wel archiveren? Hoe zien de studenten dat bij hun eigen kunstuitingen? De meeste studenten hebben data met schrijfsels, foto’s en tekeningen, etc. Juist het proces van het komen tot een kunstwerk is interessant, soms nog interessanter dan het uiteindelijke resultaat zelf.
Zie hier haar presentatie met interessante voorbeelden.

Tijdcapsule: oh nee, de Belgen staan aan de grens!
door Geert Leloup en Jeroen Padmos (beiden NA)
Voortbordurend op de centrale vraag gaan studenten aan de slag met de premisse dat er Belgische troepen aan de grens staan om NL binnen te vallen en alles. Met dat in het achterhoofd krijgen de studenten de opdracht om een fundamentele keuze te maken, want informatie is macht. Welke informatie wil je redden? Wie doet dat en hoe doe je dat? En waarom eigenlijk? Die keuzes mochten ze opschrijven en in een tijdcapsule stoppen.

De eerste vraag was meteen een moeilijke, want hoe maak je een dergelijke verscheurende keuze? De antwoorden waren heel gevarieerd, gaande van historisch waardevolle stukken (het VOC-archief!), over recente beleidsinformatie (regeringsstukken!), tot heel praktische uitvoeringsinformatie (plannen van gemeenten en gebouwen, met het oog op de heropbouw!). Bij de tweede vraag toonden de studenten opvallend veel vertrouwen in de overheid en in archivarissen, al vond één aanwezige dat elke Nederlander zelf iets zou mogen kunnen kiezen onder het motto power to the people! Bij het hoe was de meest geopperde oplossing evacueren naar het buitenland, maar kan je een buitenlandse mogendheid wel vertrouwen? Vervolgens schetsten de collega’s van het NA voor elk onderdeel hoe waardering en selectielijst verloopt in vredestijd, waarbij termen als ‘selectielijst’, ‘strategisch informatieoverleg’ en ‘overbrenging in goede, geordende en toegankelijke staat’ toegelicht werden. Het contrast was met het oorlogsscenario was soms groot, soms juist klein.
Zie hier de presentatie:

We kijken terug op een geslaagde en stimulerende kick-off van de samenwerking. De studenten gaan hun onderwerp kiezen en een onderzoeksfase in. In januari 2020 gaan we een publiek evenement organiseren. Houd KIA in de gaten!

p.s. In juni schreef ik met mijn collega Mette van Essen een artikel over de samenwerking met de WdKA: Lees meer over de lichting en het thema van vorig jaar ”trash empty?!”