Blog zonder titel

The archive is us[1]

Nieuwe internettechnologieën bekend onder de noemer web 2.0 laten ook voor archivarissen onvermoede verten opdoemen: nieuwe vormen van interactie kunnen vruchtbaar gecombineerd worden met online beschikbaar gestelde primaire bronnen. In Nederland worden eerste stappen ondernomen om virtuele onderzoeksruimtes[2] en digitale historische werkplaatsen[3] in te richten. Wat anderen op dit gebied al hebben bedacht wordt hier onder uw aandacht gebracht.

De volgende generatie collectie-ontsluiters

Nederlandse archiefinstellingen beseffen steeds meer hoe belangrijk het is om toegangen op archieven gebaseerd op xml met Encoded Archival Description online te presenteren.[4] De verbetering van de doorzoekbaarheid zonder verlies van context en natuurlijk de uitwisselbaarheid van informatie op verschillende niveaus van archiefinformatie is het gevolg.[5] Het Rijksarchief België publiceert het complete Archief van de Ministerraad 1916-1949 middels een EAD toegang volledig digitaal. Een voorbeeld waarin de bron en het raadplegen van de informatie centraal staat. Wat kunnen nieuwe technologieën toevoegen aan deze gestandaardiseerde volledig gedigitaliseerde staat van archiefinformatie? Laten we voor meer mogelijkheden kijken naar de staat Michigan in de VS.

Studenten van de Univerity of Michigan School of Information hebben in samenwerking met de Michigan Bentley Historical Library begin 2006 een site gepresenteerd met de digitale collecties van de Polar Bear Expedition.[6] De collectie omvat de neerslag van de Amerikaanse Interventie In Noord-Russland gedurende de jaren 1918/1919. De meeste mannen die als soldaten tegen de Bolsjewiki moesten vechten kwamen uit de staat Michigan en sindsdien is dit gedeelte van de geschiedenis van de eerste wereldoorlog onderdeel van de geschiedenis van Michigan. Dagboeken, correspondentie, foto’s, tekeningen, gepubliceerd materiaal, bewegend beeld en oral history documenten bieden een rijke bron voor historici en genealogen. Een veel gebruikte collectie, een bekende groep trouwe gebruikers en het feit dat de collectie volledig gedigitaliseerd en gecodeerd was in EAD maakte het materiaal tot een uitstekend vertrekpunt om te onderzoeken welke mogelijkheden de interactieve natuur van internet biedt om de kennis die de gebruikers van de collectie vaak hebben juist over haar context en achtergronden te betrekken bij de verbetering van de digitale toegankelijkheid. Bedenker van dit project is Elizabet Yakel, professor voor Archives and Record Management at the School of Information in Michigan, die in haar artikel Creating the Next Generation of Archival Finding Aids[7] het onderzoeksproces weergeeft dat heeft geleid tot de website over de Polar Bears. Interessante materie waarover wij in Nederland ook na moeten denken.

Zoekplaatjes en meer

Het idee de kennis van de geïnteresseerde burger in te zetten om archiefcollecties te ontsluiten is in Nederland al jaren geleden door het Haags Gemeentearchief uitgewerkt, tegenwoordig beheerd door het Forum voor Zoekplaatjes.[8] Hier is het mogelijk een foto of ander visueel historisch document zelf te plaatsen, te beschrijven en vragen te stellen over de betekenis, herkomst of locatie van het afgebeelde. Bezoekers van de site zoekplaatjes kunnen reageren en ook elkaars reactie becommentariëren of corrigeren. Een spannend verhaal begint en wordt afgesloten met het moment van de determinatie bevestigd door alle deelnemers.

Een ander, recenter Nederlands voorbeeld voor het delen van historische informatie is de site Plaats van Herinnering, een gezamenlijk initiatief van Beeld en Geluid, NPS en de VPRO.[9] Iedereen kan, gerelateerd aan een geografische plaats van gebeurtenis, bewegend beeld publiceren en zo beelden toevoegen aan het collectieve geheugen van onze natie. Soortgelijke projecten kunnen theoretisch door de inmiddels open source software -vrij beschikbare web 2.0 toepassingen- door elke archiefdienst gebouwd worden. In het web-log Archief 2.0[10] heeft een aantal Nederlandse archivarissen een communicatieplatform ingericht om de mogelijkheden hieromtrent te bespreken. Wij weten door voorbeelden uit de wereld van wetenschap en bibliotheken[11] en door voorbeelden van particuliere fotografen[12] en de kunstsector[13] dat het ontsluiten van alle soorten van informatie via internet steeds meer in handen gelegd kan worden van de gebruikers zelf. Archivarissen hebben de uitdagingen van de sociale navigatie via internet ontdekt!

De gebruiker vergroot de toegankelijkheid

Terug naar de Polar Bears: wat kunnen de gebruikers van deze bron meer behalve raadplegen? Om te beginnen is het mogelijk een eigen archief of minicollectie samen stellen voor eigen gebruik. Het is mogelijk hulp te vragen bij de digitale archivaris, achter de schermen worden de vragen beantwoord door onderwerpsdeskundigen. De bedoeling is dat digitale collectiegebruikers elkaar steeds meer helpen met het oplossen van vragen die gesteld kunnen worden op collectie- en item niveau. Archiefgebruikers kunnen na autorisatie fouten in beschrijvingen corrigeren en nieuwe collectie items zelf toevoegen. Over gedeelde autoriteit van archiefgebruikers en archivarissen is goed nagedacht. Zo zijn gebruikers van informatie voor elkaar altijd zichtbaar en wordt het op deze manier makkelijk contact met elkaar te zoeken om kennis en tips uit te kunnen wisselen. Om de archiefgebruiker te helpen zijn weg te vinden door de digitale collectie heeft de projectgroep gebruik gemaakt van link path software. Deze software volgt het principe van collaboratieve filtering. Dit principe is gebaat bij veelvuldig gebruik. Hoe werkt dit principe? Velen zijn bekend met Pandora, een site voor het analyseren en rubriceren van muziek, die manier muziekvoorkeuren van haar gebruiker kan onthouden en nieuwe, bij vroegere keuzes passende titels suggereert. Op deze manier voegt de onderzoeker nuttige informatie toe aan het behandelde thema en helpt daarmee anderen hun vragen te beantwoorden e hun horizon te verbreden.[14]

Trefwoordwolken

Een andere manier om de informatiegebruiker mee te laten werken aan de vindbaarheid van informatie is social tagging: het toekennen van trefwoorden en informatie door de gebruiker heeft effect op de metadata die de informatie structureren en presenteren. Als velen beschikbare informatie classificeren door metadata toe te voegen ontstaat Folksonomy[15]: classificatie door de massa. Ook deze toepassing is gebaat bij zo veel mogelijk gebruikers die de informatie voorzien van nieuwe tags. Openbare bibliotheken werken met de Aquabrouwser zoals Goudanet, dat trouwens ook de collecties van archief en museum ontsluit.[16] Een site als www.bibsonomy.org/ biedt de mogelijkheid referenties (links, e-publicaties) te verzamelen en te delen. Deze sites werken met tag clouds[17] die helpen gerelateerde onderwerpen of nieuwe trefwoorden op te sporen en zo de gebruiker helpen kennis te nemen van informatie waar zij in eerste instantie zelf niet aan gedacht hadden. Informatie beoordelen, schiften, bewaren, delen en vinden wat je tot dan toe niet zocht: dit zijn de mogelijkheden die menigeen al kent die flickr.com voor foto’s of amazon.com voor boeken gebruikt.

Archive fever

Voordat Nederlandse archiefbewaarplaatsen hun virtuele werkplaatsen hebben toegerust met sociale navigatie tools zijn nog andere voorwaarden te realiseren: Net als de onderzoeksgroep uit Michigan aan het begin van hun project moeten wij beslissen welke collecties geschikt zijn om zo’n werkplaats succesvol op te starten. Volgende vragen kunnen daarbij een rol spelen: Welke collecties worden nu al veel gebruikt? Welke bronnen kennen trouwe gebruikersgroepen, die eventueel bereid zijn feed back te geven op aangeboden navigaties? Voor welke archieven is de digitalisering en codering in EAD voor de hand liggend? Welke collecties zijn al gedigitaliseerd? Zijn financiële middelen en software beschikbaar om codering in internationale standaarden door te voeren?[18]

Los van alle praktische bezwaren en wetten[19] in de weg doemt daarnaast de vraag op of archiefklanten überhaupt wel dromen van een werkelijkheid waarin archiefschatten niet langer verborgen zullen zijn en on line gedeeld kunnen worden met iedereen. Derrida beschrijft in Archive fever[20] archieven als locaties van traditionele geheimhouding, afsluiting en conservering van informatie. Volgens Derrida branden we van passie voor het archief, omdat we op zoek zijn naar onze oorsprong, op zoek naar oorspronkelijke en unieke documenten. Hoe zit het met het sociale aspect van deze hartstocht die ten grondslag ligt aan archiefspeurders?

Het rapport Klik naar het verleden van het Sociaal Cultureel Planbureau van oktober 2006 stelt vast dat de in erfgoed geïnteresseerden nog steeds veel belang hechten aan het fysieke ervaren van een bron. Virtueel kennis delen heeft volgens het onderzoek (nog) geen prioriteit, wel wil men betrouwbare en diepgaande informatie die men kan ordenen, systematiseren en van kwaliteitskenmerken voorzien. Is deze klant gediend met sociale navigatie op internet? Het Polar Bear Project houdt met soortgelijke gebruikerswensen juist rekening: Mogelijkheden zat dus ook voor ons om aan te knopen bij de behoeften van de door het SCPB onderzochte archiefgebruikers.

Archivarissen staan voor een nieuwe uitdaging als zij de passie van de in ons erfgoed geïnteresseerden voort willen laten branden in een digitale werkplaatsomgeving.

Tehutti, de lego archivaris: hij werkt al jarenlang in de archieven

van de Stad van de Legende en droomt ervan een schat te vinden

die hem geluk brengt. Zijn attribuut is een sleutel. Hier is hij.

Vind de schat en deel het geluk!

Susanne Neugebauer is docent en onderzoeker bij de Archiefschool en als adviseur van het project Digitaal historische Werkplaats verbonden aan het Stadsarchief Breda.

[1] Deze titel is geïnspireerd op de video Web 2.0… The machine is us/ing us van Michael Wesch, cultureel antropoloog en media ecoloog die de invloed onderzoekt die nieuwe media op menselijke interactie hebben. Hij werkt als assistent professor aan de Kansas State University voor het Antropolgy Program. De video is gepubliceerd in januari 2007 op YouTube en is sindsdien erg populair in de blogsfeer.

[2] Zie hiervoor ook TaskForce Archieven Project Virtuele Onderzoeksruimte, dat zich vooral op genealogische informatie wil richten. Projectleider: J. Lauwerier

[3] Zie ook het artikel Het juiste digitale gereedschap bepalen met de checklist toegankelijkheidsinstrumenten door Beng Lai e.a. Archievenblad juni 2006.

[4] Op 19 april 2007 organiseerde de Taskforce Archieven in Utrecht een studiedag over EAD die landelijk groot respons kreeg

[5] Zie als voorbeeld de sites van het Nationaal Archief en het Rijksarchief België

[6] http://polarbears.si.umich.edu/

[7] http://www.dlib.org/dlib/may07/yakel/05yakel.html Het artikel is gepubliceerd in juni 2007.

[8] http://denhaag.digicity.nl/Informatie/Zoekplaatjes--429200129id.html

[9] http://geschiedenis.vpro.nl/plaatsvanherinnering/

[10] http://archief20.ning.com/forum/topic/listForTag?tag=blog

[11] www.librarything.com, www.bibsonomy.org, www.connotea.org, www.CiteUlike.com, kijk ook op het weblog van het Huygens Instituut http://www.huygensinstituut.knaw.nl/weblog/ voor Bungee Vieuw, faceted browsing.

[12] www.flickr.com stimuleert toevoegen van tags waardoor het beeldmateriaal steeds beter ontsloten wordt. Andere fotosites in zijn soort: www.zoom.nl, www.birdpix.org, e.a. Zie ook: Sociale fotosites: van online album tot beeldennetwerk Informatieprofessional maart 2007

[13] http://www.dlib.org/dlib/september05/bearman/09bearman.html Social Terminology Enhancement through Vernacular Engagement – Exploring collaborative Annotation to encourage interaction with museum collections. D. Bearman and Jennifer Trant

[14] Het principe van collaboratieve filtering wordt ook gebruikt door www.amazon.com, www.Everything2.com/

[15] Folksonomy: metadatering door de massa gepubliceerd op http://e-learning.surf.nl/e-learning/artikelen/2985

[16] www.goudanet.nl/ Alle in dit artikel geciteerde webinformatie werd geraadpleegd op 22/08/2007

[17] Visuele weergave van inhoudstags die op een website, meestal een blog worden gebruikt. Tags die vaker gebruikt worden, worden bijvoorbeeld groter afgebeeld of op een andere wijze benadrukt. De tags staan meestal op alfabetische volgorde gerangschikt. Na het aanklikken van een tag surf je door naar een pagina met gerelateerde onderwerpen. Bron: wikipedia

[18] ISAD(G), EAD

[19]Vrij naar Elsschot Bijv. Auteurswet, Wet Bescherming Persoonsgegevens

[20] Archive Fever, a Freudian Impression, Jacques Derrida Chicago&London 1995