Werksessie 1 afstudeerthema Archief & Erfgoed: inclusiviteit in het archief

Vier studenten van de Reinwardt Academie hebben dit studiejaar (2018-2019) gekozen voor de afstudeerrichting Archief & Erfgoed. De laatste stap naar het behalen van het diploma Archivistiek B is het maken van een beroepsproduct. Ditmaal staat het afstudeeronderzoek in het teken van inclusivieit: in het archief zelf, in bestaande collecties, in toekomstige collecties en in de maatschappij en gemeenschappen. Iedere student is de probleemeigenaar van één van deze deelonderwerpen. Om voor meer verdieping en discussie te zorgen worden er verschillende werksessies georganiseerd waarbij er verschillende gastsprekers worden uitgenodigd. De eerste werksessie was op 14 februari en stond in het teken van inclusiviteit in het archief. Aan het woord is Savannah Aloserij.

Inclusiviteit in het archief: het is nogal een breed onderwerp. Uitgaande van de recente ontwikkelingen in het erfgoedveld met betrekking tot het dekoloniseren van musea en archieven, is dit ook mijn uitgangspunt geworden bij het onderzoek dat ik doe en het beroepsproduct dat ik ga maken. Als we het over het dekoloniseren van archieven hebben kan dit op meerdere kanten benadert worden: toegankelijkheid (transcriberen, meertaligheid), beschrijven (woordgebruik, dekking van inhoud), verantwoording van keuzes (rol van archivaris, financiering) en perspectieven (herwaardering van archief, meerstemmigheid). Van deze benaderingen vind ik vooral de verhouding tussen het beschrijven van archieven en de verantwoording van keuzes heel erg interessant. Daarbij kwamen een aantal vragen naar boven. Ten eerste: hoe ver moeten we gaan met het aanpassen van gevoelige woorden? En ten tweede: wat betekent die vorm van het dekoloniseren van archieven eigenlijk voor de functie van archief en de rol van de archivaris?

Om meer input te krijgen vanuit het werkveld met betrekking tot het dekoloniseren van musea en archieven, hebben we voor deze werksessie Charles Jeurgens, Mark Ponte, Gerhard de Kok en Bas Nederveen als gastsprekers uitgenodigd. Tevens hebben we deze werksessie gebruikt om te kijken of er oplossingen bedacht konden worden voor de vele vragen die naar boven kwamen. Charles Jeurgens is hoogleraar Archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en heeft tijdens zijn presentatie de vraag gesteld in hoeverre digitalisering of digitale mogelijkheden kunnen bijdragen aan het dekoloniseren van archieven. Mark Ponte is historicus en senior medewerker (web)presentatie van het Stadsarchief Amsterdam en tijdens zijn presentatie ging hij dieper in over de manier waarop het Stadsarchief Amsterdam de digitalisering en ontsluiting van notariële archieven uit de 17de en 18de eeuw aanpakt. Gerhard de Kok is onderzoeker bij het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden en ging in zijn presentatie in op de gebruikerservaring en dat het perspectief van waaruit je onderzoek doet bijdraagt aan de manier waarop je dat onderzoek doet, uitvoert en presenteert. Bas Nederveen is informatiespecialist en lid van de werkgroep Terminologie bij het Rijksmuseum en ging tijdens zijn presentatie dieper in op waar de werkgroep Terminologie zich mee bezig houdt en waar ze nog tegenaan lopen.

Het was een intensieve ochtend waarbij ongelooflijk veel kennis gedeeld is maar waarbij ook duidelijk werd dat er vooralsnog alleen maar meer vragen bij komen en oplossingen nog moeilijk te vinden zijn. Wat is eigenlijk het object dat je wilt dekoloniseren? Welke tools en infrastructuren worden er gebruikt om archieven beschikbaar te stellen? Vanuit welk perspectief wil je het archief eigenlijk reactiveren? Wat is de rol van de archivaris bij het openbreken van machtsverhoudingen? Waarom gaat meerstemmigheid in Nederland eigenlijk meer om harvesten en niet over delen wat er al is? Vanuit welk en wiens perspectief bestudeer je archieven? Hoe verhoudt digitalisering zich tot mogelijke teruggave van archief, het delen van archief en de machtspositie van de archiefinstelling zelf? Waarom dekoloniseren we eigenlijk en voor wie? Als je de samenleving bij het dekoloniseren betrekt: wie kies je dan en waarom?

Toch werd het uiteindelijk wel duidelijk dat er een aantal elementen extra aandacht verdienen en misschien relevant kunnen zijn voor het onderzoek dat ik doe en het beroepsproduct dat ik ga maken. Ten eerste dat er een mogelijkheid zou moeten komen zodat bezoekers archiefbeschrijvingen kunnen bediscussiëren en becommentariëren. Ten tweede dat archiefinstellingen een andere houding aan zouden moeten nemen, wat vooral gaat over de de instelling die je wilt zijn en de functie die je hebt. Ten derde dat het gaat om ruimte, niet alleen fysieke ruimte in collecties en de inhoud in die collecties maar ook mentale ruimte voor meerdere ideeën en andere perspectieven. Ten vierde dat archiefinventarissen als het ware het tekstbordje zijn bij het archief(stuk) en ook hier mogelijkheden zitten voor het laten zien van perspectief, verantwoording en het instrueren van de onderzoeker.

Ter afsluiting hebben we de term inclusiviteit nog even onder de loep genomen. Is het wel de juiste term voor wat we tijdens het onderzoeksthema willen doen en bereiken? Inclusiviteit gaat direct ook over exclusiviteit en een Westerse benadering op erfgoed. Zouden de termen 'meerstemmigheid' of 'pluriformiteit' beter zijn om te gebruiken? Of bestaat er iets dat de lading van de Engelse term 'fullness' dekt? We nodigen iedereen uit om over deze vragen, en ook alle andere vragen, mee te discussiëren in de comments.