Proces-verbaal uitzonderen van vervanging
Processen-verbaal mogen nog niet worden vervangen, tenzij gewaarmerkt. Zie https://zoek.officielebeken...
Naar aanleiding van de vraag van @cvanderven deze week op Twitter even ter illustratie een voorbeeld hoe dit er straks op de nieuwe website van het RAL (Regionaal Archief Leiden) uit gaat zien. Mijn persoonlijke mening: redelijk subtiel is en niet buitengewoon storend. En nu blijven we bezoekers tenminste ook de mogelijkheid bieden om een afbeelding schermvullend te bekijken.
Reacties
Walther, Welk doel wordt er met het watermerk beoogd (danwel behaald)? Waarom veel moeite doen om een watermerk er in te krijgen maar is er geen knop om in één keer een goede bronvermelding te krijgen inclusief een permanente URL naar de afbeelding? mvg, Bob Coret
@Bob Hoe stel je je die bronvermelding precies voor in dit verband? We hebben het niet alleen over akten en documenten maar ook foto's. Wij willen in onze nieuwe website wel met directe links naar de digitale bronnen gaan werken, maar ik zie nog even niet hoe we dat met de bronvermelding gaan oplossen. Ik sta open voor ideeën!
Op basis van het voorbeeld van Walther zou ik de volgende tekst opnemen. Wanneer u de foto in uw eigen werk wilt opnemen of wilt refereren aan bovenstaande foto dan kunt u de volgende bronvermelding gebruiken: ----------------------- Hogewoning, D., Medailles Leiden Marathon, 2001, kleurenfoto, Beeldbank Regionaal Archief Leiden, 27 augustus 1962, http://www.leidenarchief.nl/index.php?option=com_memorix&Itemid=26&task=topview&CollectionID=1&RecordID=41509&PhotoID=LEI001026357----------------------- De bronvermelding kan mijns inziens eenvoudig worden samengesteld uit de beschikbare (en ook al getoonde) meta gegevens: Naam auteur, naam van het werk, datum creatie, type, naam site, datum gezien, (permanente)url. Omtrent de samenstelling van de bronvermelding zijn vast wel weer standaarden te vinden (Elizabeth Shown Mills heeft bijv. Evidence Explained, citing history sources from artifacts to cyberspace geschreven). Het is dus ook meer een presentatie issue waarbij de gebruikers worden gewezen op zoiets als een bronvermelding. In de inleidende zin zou je ook nog iets over copyright/auteursrecht/gebruiksrecht ;-)/creative commons kunnen stoppen zodat ook direct duidelijk is wat een gebruiker met de afbeelding mag. In dit voorbeeld vraag ik me af of de URL over 10 jaar nog hetzelfde is.
Fijn, Walther, dat je een voorbeeld online hebt geplaatst! Ziet er inderdaad best subtiel uit hoor - zeker niet heel erg storend. Maar toch altijd wel iets storend, zeker voor de mens die gewoon 's avonds lekker oude plaatjes wil kijken. Met andere woorden: je offert al (bij voorbaat?) een stuk gebruiksvriendelijkheid op. Met welke reden? Is al gebleken dat plaatjes van het archief in Leiden op dermate grote schaal werden gedownload, dat het archief er nadeel van ondervond? Met andere woorden: is dit een oplossing voor een probleem dat nog niet bestond? Of is dit een oplossing voor een geconstateerd, bestaand probleem? Ik ben dan nieuwsgierig naar jullie ervaringen. (Dat geldt overigens ook voor die van andere archiefdiensten die een watermerk hanteren.) Voor degene die eerst geen, maar tegenwoordig wel een watermerk hanteren: merken jullie een substantiële toename in bestellingen? (Of andere effecten?) En zie je dit watermerk ook bij foto's waarop geen auteursrecht meer berust?
Als gebruiker vind ik die watermerken altijd irritant. Ja, deze is subtiel en ik kan de afbeelding dus goed zien, maar ik kan hem niet gemakkelijk hergebruiken om bijvoorbeeld mijn online stamboom mee te illustreren zonder als een soort dief gezien te worden. Dat mag van mij ook best een lage resolutie zijn waarbij ik link naar de hoge resolutie versie op de website van het archief. Dat lijkt mij een win-win situatie: ik heb een mooie afbeelding op mijn site en de archiefsite krijgt inkomende links wat extra bezoekers op kan leveren en helpt bij de ranking in Google. Bij het Nationaal Archief hebben we er mede om die redenen voor gekozen om afbeeldingen in de beeldbank te voorzien van een embed-code waarmee bezoekers gemakkelijk die afbeeldingen op hun eigen site op kunnen nemen. Ik sluit me dan ook aan bij de vragen van Bob en Christian: waarom gekozen voor een watermerk?
Wat leuk te zien dat er toch altijd weer een goede discussie ontstaat als je hier een onderwerp ter discussie stelt. Een kleine toelichting op de door ons gemaakte keuze. Bij het RAL hebben we eigenlijk al lang het principe gehuldigd “Kijken is gratis, kopen kost geld”. Nu speelden er een aantal zaken, die voor ons aanleiding waren om het hele fenomeen omtrent tonen van afbeeldingen nog eens tegen het licht te houden. De aanleidingen: * nieuwe website met betere viewer (inclusief de mogelijkheid om afbeeldingen fullscreen te bekijken). * de hoeveelheid beelden die wij gaan tonen in de nieuwe site (er komen ongeveer 2.000.000 afbeeldingen bij van archiefstukken) * steeds hoger wordende resoluties van monitoren van gebruikers (die in combinatie met genoemde fullscreen mogelijkheid zorgen voor mooie afbelding via een print-screen actie) * keuzes die gemaakt worden bij andere archieven m.b.t. tot betalen, zoals in Amsterdam en recentelijk bijvoorbeeld bij HUA. * Het steeds vaker opduiken van ‘onze’ afbeeldingen in publicaties, op websites etc., zonder bronvermelding, toestemming of afrekenen van de verschuldigde rechten. In eerste instantie spitste de discussie zicht toe op het al dan niet gratis blijven tonen, of alles achter een betaalknop. Hier is gelukkig ons eerder genoemde principe van ‘Kijken is gratis, kopen kost geld’ in stand gebleven. De volgende stap was toen om te bekijken hoe wij misbruik zo veel mogelijk zouden kunnen voorkomen. Eigenlijk ging het hier tussen twee mogelijk heden: 1. Afbeeldingen enkel tonen in een qua afmetingen beperkt formaat viewer. 2. Fullscreen mogelijkheid blijven bieden, maar dan wel met een zo subtiel mogelijk watermerk er in. En uiteindelijk is dus gekozen voor de laatste mogelijkheid, waarbij het watermerk bij alle foto’s getoond zal worden, dus ook bij die waarvan wij niet de rechten bezitten. Zeer recent hebben wij van een fotograaf een collectie in bewaring gekregen, waarbij wij wel toestemming krijgen om zijn foto’s te tonen op internet. Het ‘beschermen’ d.m.v. ons logo als watermerk, maakte het voor hem wel makkelijker om ons deze toestemming te geven. Terecht wijzen jullie op het ontbreken van embed codes, wees gerust, in onze nieuwe website worden deze standaard aangeboden op dezelfde wijze die nu ook al bij het Nationaal Archief gebruikt wordt. En nog is de gehele discussie niet afgerond bij ons. Binnenkort gaan wij namelijk nog een beslissing nemen over het al dan niet afschaffen van publicatierecht en het plaatsen van al onze afbeeldingen onder een Creative Commons licence
Walther, interessant om jullie afwegingen te lezen en vooral ook dat jullie de mogelijkheid van embedden gaan aanbieden. In Nijmegen bieden we momenteel in de beeldbank lage resolutie afbeeldingen die ook zijn op te slaan en te gebruiken in bijvoorbeeld werkstukken of e.d.. Deze bestanden zijn zeker niet voor commercieel gebruik of voor een mooie print geschikt, daarvoor moet een foto besteld worden. In de nieuwe website (jawel, ook wij zijn bezig) zal de afbeelding op hogere resolutie in een viewer te zien zijn en in dezelfde lage resolutie als nu zijn op te slaan. We kiezen niet voor een fullscreenoptie, in de viewer kun je wel inzooomen op de afbeelding om details te zien en de foto kan embed worden. Dit is volgens mij precies zoals het Nationaal Archief dat nu doet. Vraag me wel af of embedden geen juridische gevolgen heeft, met het auteursrecht. Want vindt die fotograaf het ook goed dat zijn foto's embed worden? technisch gezien staat die foto dan op jullie website maar uiteindelijk kan die dan ook op 10 andere sites te zien zijn (en hoef je daarvoor niks te kopen of te regelen met het archief of met de fotograaf). Is daarvoor iets opgenomen in het contract? Die 2.000.000 scans van archiefstukken krijgen ook een watermerk, om de verkoop te stimuleren? Als dat watermerk net zo subtiel wordt als hierboven zal dat voor de meeste gebruikers niet zo'n bezwaar zijn. De meesten willen toch vooral de gegevens uit het archiefstuk (het gaat vooral om genealogische bronnen?) en dat lijkt me fullscreen goed te lezen.
Omdat (ook) archieven moeten werken met (altijd te) weinig geld, probeert men inkomsten te genereren door geld te vragen voor dienstverlening, zoals kopietjes van afbeeldingen. De bedragen die gevraagd worden zijn echter (over het algemeen) aan de forse kant. Dat stimuleert illegaal gebruik. Een watermerk helpt daar wel tegen, maar in combinatie met hoge tarieven worden daardoor ook inkomsten gemist. Eigenlijk zou alle materiaal dat niet meer onder auteursrechterlijke bescherming staat volledig, zonder belemmeringen, ter beschikking moeten staan. Het is een beetje vreemd om digitaal materiaal als inkomstenbron te zien, terwijl papieren bronnen gratis ter inzage zijn, en ook (via camera of scanner) gratis te kopiëren zijn. Bovendien: archieven zijn, als ze openbaar zijn, genoodzaakt ook faciliteiten en personeel beschikbaar te hebben voor bezoekers. Dat kost ook behoorlijk wat geld. Los van de noodzakelijke administratie! Als een deel van dat bezoek ook via het internet, zonder verdere kosten, geholpen kan worden, worden de kosten van het archief verlaagd. Hoeveel inkomsten mis je door digitale kopieën (via de website) gratis te maken? En wat bespaar je, als er daardoor een studiezaalwerkplek (en administratiekosten) bespaard kan worden? Is dat al eens uitgerekend? Kortom: alleen als materiaal auteursrechterlijk beschermd is, maar desondanks digitaal en openbaar toegankelijk moet zijn, is beveiliging (lage resolutie, watermerk) acceptabel. Voor commerciëel gebruik is een copyright-voorbehoud op de site voldoende om booswichten te kunnen aanpakken. "Otto Normalverbraucher", de locale amateurhistoricus of de zoeker naar voorouders, de scholier en de journalist, moet openbare bronnen, ook digitaal, zo optimaal mogelijk kunnen gebruiken.
Ik ben altijd teleurgesteld als ik watermerken zie. ook al is het subtiel gedaan. Het stoort me dat degene die het beeld presenteert zich zo nadrukkelijk manifesteert als eigenaar (discutabel als we het over erfgoed hebben). Liever een goede bronvermelding met url. Het doet ook afbreuk aan het beeld zelf.
6. Collectie-eigenaren, wier beeldcollectie het Zeeuws Archief beheert, worden op deze manier 'tevreden gesteld' dat het publiek de scans van hun collectie in de beeldbank niet zonder enige referentie van het internet kunnen 'pakken'. Helaas hebben we wat dit punt betreft niet zulke fraaie voorbeelden gezien, waarvan we hopen dat de collectie-eigenaren hier niet achterkomen.
Bedankt voor deze discussie, want het Zeeuws Archief is nu bezig met het overzetten van de beeldbank van Atlantis (Deventit) naar MAIS-Flexis (De Ree archiefsystemen). Daarbij hebben we ook goed gekeken naar de mogelijkheden van de viewer van MAIS-Internet. Als 'beheerder beeld' van het Zeeuws Archief ben ik voorstander van een watermerk om de volgende redenen:
1. Ten allen tijde is te zien van wie de afbeelding afkomstig is
2. Daardoor zijn alle metadata van de afbeelding te achterhalen
3. Een viewer is om de afbeelding zo representatief mogelijk te tonen
4. Iedereen is vrij om de in de viewer getoonde afbeelding te gebruiken op z'n website of in z'n werkstuk, maar de herkomst blijft zichtbaar.
5. Via de archiefbank kan de geïnteresseerde een prima jpg bestellen (1:1, 300 dpi) voor professioneel of privégebruik.
De opmars van watermerken lijkt niet meer te stuiten... Ik hoop dat het BHIC daar niet aan mee gaat doen.
Hier weer wat tegengas (tegen beter weten in):
Laten we onszelf niks wijsmaken: die watermerken hebben slechts twee doelen, en die komen naar voren in Leo's punten 5 en 6.
De eerste vier punten zijn namelijk prima op een andere manier op te lossen, bijvoorbeeld door rechtsonder in de hoek de url van je site te zetten of zoiets. Voor die punten is zo'n watermerk een ronduit rare 'oplossing'.
Dat we watermerken gebruiken om onze collectie-eigenaren tegemoet te komen (dat geldt dan dus maar voor een deel van de collectie) of onze inkomsten uit fotodatabases veilig te stellen, dat kan ik nog begrijpen (alhoewel ik nog nooit een antwoord heb gekregen op de vraag naar hoe substantieel die inkomsten eigenlijk zijn en wat we anders mislopen - meestal gaat het om prutbedragen). Maar laten we niet doen alsof het in het belang van de gemiddelde klant is.
En zeker bij foto's waarvan het auteursrecht of wat dan ook al lang is verlopen of bij de instelling zelf ligt, is het simpelweg onzin. Dan blijft alleen de fotodatabase als inkomstenbron over, dus laten we daar gewoon duidelijk in zijn.
Zijstraatje: op het BHIC hebben we ook wel 'vervelende' situaties meegemaakt met het gebruik van foto's. Maar in goed overleg hebben die zelfs geleid tot samenwerking, tot extra acquisitie en tot inhoudelijke aanvullingen bij de beschrijvingen.
Ik heb ook in deze discussie - maar het archiefwezen is daar in het algemeen goed in - weer het gevoel dat we allerlei oplossingen verzinnen voor problemen die zich niet of slechts incidenteel voordoen.
Bij incidentele problemen moet je nu eenmaal zorgen voor incidentele oplossingen: maatwerk dus. Dat levert waarschijnlijk meer op dan wat geld voor verkochte fotootjes.
Leo,
2. Daardoor zijn alle metadata van de afbeelding te achterhalen
Kun je me deze uitleggen? Het enige dat ik op de door jou geplaatste foto zie is wie de afbeelding verminkt heeft ;-) maar zeker niet welke kerk dit is, wanneer en door wie deze is gemaakt, unieke identificatie binnen collectie, enz.
Zoals Christian ook hint, je kunt beter de permanente (korte) URL plaatsen, dit leidt naar een pagina die afbeelding, meta-info en koopknop toont, bij voorkeur onder de afbeelding (die dus iets groter wordt). Hiermee help je het archief (als collectiebeheerder door tonen afkomst en terugleiding naar de "verkooppunt") èn de gebruiker (identificatie van de afbeelding, waar meer info te vinden is)! Als je nuttige informatie toevoegt zal een gebruiker deze er ook niet "afknippen".
Materiaal dat zich in overheidsarchieven bevindt behoort in mijn optiek openbaar toegankelijk te zijn. En zonder belemmeringen voor de burger beschikbaar te zijn.
Dat geldt ook voor afbeeldingen.
Ik vraag mij af of er wel eens goed gekeken is naar kosten en baten van het "beschermen".
Dan zal er een handige jongen zijn die met jouw foto's een boek maakt. Nou, en? Bronvermelding kun je altijd verlangen,
en in de voorwaarden die je aan archiefgebruik stelt kun je opnemen dat er bij commercieel gebruik rechten voldaan moeten worden.
Mis je vast wel eens wat, maar veel zal dat niet zijn.
't Is een non-discussie.
Archieven kosten geld, en archieven hebben altijd te weinig geld. Maar op het totaal aan archiefkosten zijn de opbrengsten
van foto's m.i. verwaarloosbaar klein.
Idem dito van fotokopietjes. Afrekenen, registreren, administratief verwerken, 't kost allemaal tijd en geld.
Digitaliseer de zaak, en stel het vrij beschikbaar. Op een goed gemaakte website. Dan kun je (op termijn) echt besparen.
Of meer aan archiveren doen.
Wauw, twee snelle reacties. Dank.
Chrisitian suggereert mijn inziens (onbewust?) dat het 'not done' is om watermerken in de viewer van de beeldbank te gebruiken. Ik vind de argumenten die ik aandraag heel valide voor archiefinstellingen. Dat de 'vrije' gebruiker op internet alles zonder beperkingen wil kunnen 'pakken' en gebruiken is begrijpelijk maar archiefdiensten hebben - vind ik - een eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van het publiceren/tonen van beeld bij de beschrijving van een document.
Je kunt - reactie op Bob - inderdaad niet zien aan het beeldmerk wat de metadata zijn, maar het beeldmerk geeft aan waar je terecht kunt voor deze data.
Ik vind de suggestie van Yvette (permanente URL) heel interessant en we gaan aan De Ree archiefsystemen vragen of zij dit in een volgende versie willen inbouwen. Aangezien De Ree zegt dat zij zeer flexis zijn, zal dat wel gaan gebeuren.
Tot die tijd gaan wij zeker door met het watermerk.
De argumenten die worden gebruikt dat de inkomsten van de verkoop van scans een prutbedrag is, vind ik niet sterk. Het is een service aan het publiek dat - bij ons - in een duidelijke behoefte voorziet. Het is wel zo dat het afhandelingsproces intensief is, maar we gaan straks scans leveren via de Archiefbank en dan komt het allemaal goed :-).
Ik kan me helemaal vinden in de stelling en argumenten van Christian en Jan.
Archiefdiensten zijn met publieke middelen bekostigd en hun bezit is mijns inzien ook publiek. We zouden hergebruik van informatie uit archieven en aanverwante collecties juist moeten stimuleren zonder belemmeringen.
Wat betreft auteursrecht is het mogelijk gewoon onder creative commons licentie het materiaal beschikbaar te stellen. Ik denk dat je zeker naamsvermelding moet afdwingen. Bij acquisitie moeten we hier eveneens naar streven. Materiaal waar een te grote belemmeringen zijn in verb,and met rechten, die hergebruik en beschikbaarstelling belemmeren moeten we slechts in uitzonderingsgevallen accepteren.
Kortom watermerk lijkt me geen goede oplossing.
Laat ik eens een stelling in de groep gooien:
Het plaatsen van een watermerk op openbare archiefstukken is vergelijkbaar met graffiti op een standbeeld. Je bekladt iets wat van ons allemaal is en waar we ongestoord van willen genieten.
@Leo: Nee hoor, ik suggereer zeker niet dat het 'not done'is. Er zijn - en dat heb ik ook aangegeven (ook al ben ik het er zelf niet mee eens) - immers valide argumenten om een watermerk te gebruiken. Jouw punten 5 en 6 kunnen daarbij horen (of toch tenminste voor een deel van de collectie). Je kunt twisten over de kracht ervan, maar als argument zijn ze valide.
Dat vind ik zeker niet van de punten 1 t/m 4. Punt 1, 2 en 4 zijn ook anders op te lossen (en ook vriendelijker voor de klant), namelijk door die bron/herkomst niet dwars over de afbeelding, maar gewoon onderaan of in een hoekje te plaatsen.
Bij punt 3 ("Een viewer is om de afbeelding zo representatief mogelijk te tonen") spreek je jezelf zelfs tegen, als je dat punt aandraagt als argument om een watermerk te gebruiken. Want zónder het watermerk is de afbeelding immers een stuk representatiever.
Met andere woorden: zonder de flauwekulpunten 1 t/m 4 blijven toch echt alleen 5 en 6 als valide argumenten over. En dan komen we weer tot de kern van de discussie, zoals die steeds wordt gevoerd. En dan zijn er twee kampen:
1. Het kamp wat vindt dat het allemaal collecties zijn van ons allemaal, die dan dus ook zonder beperkingen beschikbaar moeten worden gesteld. Het kamp ook wat weet dat dit uiteindelijk véél meer oplevert dan het achter betaalmachientjes zetten van die collecties.
2. Het kamp wat zich principieel op het standpunt stelt dat alles geld kost en dus ook de dienstverlening van archieven. Die kosten van digitalisering, hosting enzovoort moeten immers ergens van betaald worden. En voor niks gaat de zon op.
Laten we die discussie vooral zuiver houden. En dus niet met argumenten komen als jouw punten 1 t/m 4. Want als de beste 'oplossing' voor die punten (bronvermelding, verwijzing naar metadata enzovoort) een watermerk is, dan hebben we met z'n allen simpelweg een groot gebrek aan creativiteit in het archiefwezen.
Wat permalinks betreft: voor zover ik weet is De Ree hier al mee bezig of is het zelfs al geïmplementeerd. Ik kan me dat herinneren vanuit een overleg wat we met ze hadden (Lineke zat daar ook bij, dus misschien weet die het nog precies).
Ik hoorde ooit tijdens een demonstratie door Pictura (die toch behoorlijk wat ervaring hebben met beelden en webwinkels) dat er slechts één instelling is die een aardig bedrag ophaalt door de verkoop van beelden (ik ben vergeten welke, maar het is er eentje waarvan beelden het hoofdbestanddeel van de collectie betreffen). Alle andere instellingen konden er net de kosten van de webwinkel enzovoort van betalen. Dit werd alweer een jaar of anderhalf geleden verteld, dus ik weet niet of het nu nog zo is.
Kortom: financieel hebben we het over prutbedragen, geautomatiseerde webwinkels of niet. Inmiddels zijn er daarentegen al wel flink wat voorbeelden van instellingen die hun materiaal vrijgeven en waarmee geweldige dingen zijn gebeurd.
@Christian Zou me niets verbazen als dat Spaarnestad Photo was, die instelling die er wel wat mee verdiende.
Ik sluit me aan bij het kamp Christian, Yvette, Jan en Bennie ;-). Uit deze discussie wordt duidelijk dat mensen erg geïrriteerd kunnen raken door het gebruik van een watermerk. Elke keer als zij een mooie afbeelding vinden op jouw site, denken ze dus: “hè, verd&^%...”
Geïrriteerde site-bezoekers zijn geen mensen die scans kopen. Ze vinden je ook niet “leuk” op facebook en sturen geen enthousiaste twitterberichten de wereld in “kijk eens wat voor moois er op de site van Archief X staat”. In het slechtste geval beginnen ze een anti-campagne op een druk bezochte genealogie-site. Of sta je op Geen Stijl.
Er is al gerefereerd naar de afweging of de kosten van watermerken en rechten-administraties opwegen tegen de baten van verkochte scans. Ik denk dat in deze vergelijking ook de potentiele gratis reclame meegenomen moet worden van enthousiaste site-bezoekers. En wat betreft de inkomsten: de opbouw van een imago als “sympathieke instelling” levert misschien nog wel meer op. (giften, bezoekers van betaalde tentoonstellingen, verkochte hi-res scans etc).
In dit kader ook interessant: http://www.archief20.org/profiles/blogs/dit-beeld-is-vrij-te-gebruiken
@Yvette: Nee, volgens mij was het een andere instelling. Een instelling die ook (of vooral) veel affiches/posters heeft en die ook verkoopt. Als ik er goed over blijf nadenken, dan kom ik er nog wel op... 's nachts om 3.00 uur. ;-)
@Anje: Heel sterk argument!
Beste Yvette
Sorry, maar dit is onzin.
Het gaat om het digitaal watermerken van eveneens digitale bestanden.
De originelen worden niet "beklad" of anderzins aangetast.
De discussie gaat om de vraag of je openbare stukken in digitale vorm wel of niet vrij beschikbaar wilt stellen.
Yvette Hoitink zei:
Laat ik eens een stelling in de groep gooien:
Het plaatsen van een watermerk op openbare archiefstukken is vergelijkbaar met graffiti op een standbeeld. Je bekladt iets wat van ons allemaal is en waar we ongestoord van willen genieten.
@Jan Ik ben het met je eens dat het inderdaad een groot verschil maakt of je een origineel aanpast of een digitale kopie. Maar op mij roept zo'n watermerk wel een vergelijkbare irritatie op als graffiti. In beide gevallen vind ik het ontsierend, het leidt me af van het onderwerp en ik heb op dat moment (thuis) geen andere versie tot mijn beschikking.
Christian van der Ven zei:
@Yvette: Nee, volgens mij was het een andere instelling. Een instelling die ook (of vooral) veel affiches/posters heeft en die ook verkoopt. Als ik er goed over blijf nadenken, dan kom ik er nog wel op... 's nachts om 3.00 uur. ;-)
Het circusmuseum misschien? Ik herinner me dat Pictura dat ooit noemde als voorbeeld van een goedverkopende beeldbank.
@Yvonne
Ik denk inderdaad dat de vergelijking niet helemaal opgaat omdat er van een standbeeld maar eentje is en de digitale bestanden vaak weer een kopie zijn.. Maar ik snap wel waar je op doelt.
@Anje
Ik denk inderdaad dat je derde alinea de spijker op de kop slaat. Beter is een mooie donatie button te hebben. Daarmee kun je wellicht meer netto opbrengst halen!
@Jan
Het gaat inderdaad volgens mij ook om dat openbare (publieke) stukken vrij beschikbaar zouden moeten komen.
@Christian en Yvette
Het gaat wellicht om het (virtuele) circusmuseum ? (zag net dat Yvette dat ook noemt.)
@Yvette @Bennie: Toen ik daarstraks in de auto zat, bedacht ik me ineens dat ze ook affiches van circussen hadden. Helemaal goed dus! Zeker als Yvette zich dezelfde opmerking van Pictura herinnert.
Volgens mij zijn alle argumenten al over het scherm gekomen. Het leeft in ieder geval wel dit onderwerp :)
Ik ben eveneens van mening dat een watermerk niets toevoegt en elk excuus mist doel. Ik huldig het principe: iemand die op zoek is naar een gratis foto zal er nooit voor gaan betalen. Watermerken stimuleren mensen niet om te gaan kopen. Als je wilt kopen doe je dat toch wel, want je hebt dan een print nodig, hard-copy. En de beeldkwaliteit van een beeldscherm maakt geen mooie prints. Maar als mensen daar wel genoegen mee nemen, prima!
Wij hebben overigens wel een watermerk ;), alleen niet door de hele afbeelding heen. In de nieuwe versie van onze website zal dat overigens verdwijnen. Embedden wordt dan mogelijk. Over de grootte van dat beeld moet ik geloof nog in gesprek want op dit moment is dat erg mager zie ik net.
Vrijheid blijheid. Ik heb liever dat ons materiaal gebruikt wordt. Ik vind de term misbruik dan ook absoluut ongepast. Mensen willen je beeld gebruiken! Dat moet je altijd toejuichen.
Regionaal Archief Tilburg houdt wel geld over aan de verkoop van foto's, maar daar worden we zeker niet vet van. Het is wel een stuk hoger dan de kosten van de webwinkelapp. Maar of we de hosting eruit halen... Het gaat om een paar duizend euro per jaar.
In de huidige beeldbank (mooie term!) kun je een lage resolutie downloaden met een tekst in de foto. Natuurlijk kan iemand die er uit shoppen. Nogmaals: onze collectie moet zo breed mogelijk gebruikt kunnen worden. Alles wordt al betaald uit gemeenschapsgeld.
Drempels weg!
Wat hoop je met watermerken te berijken ? Voor mij zijn plaatjes die een watermerk hebben onbuikbaar. Websites die ze gebruiken zijn daarmee niet relevant.
Op Wikimedia Commons is er functionaliteit om plaatjes te embedden. Copyright boodschappen zijn daarin een essentieel onderdeel. Het doel van archieven is dat ze geciteerd worden. Dit bereik je niet met watermerken.
Groetjes,
GerardM
Mag ik nog even reageren, ook al lijkt het wel dat ik alleen sta in deze discussie.
Het is best wel grappig hoe collegae als een stier op een rode lap reageren op watermerken in viewers van beeldbanken
We hebben het feitelijk over het 'beschermen' van de beelden die mensen zouden kunnen gebruiken voor hun eigen website, hun papieren of digitale (PDF) werkstuk. Voor drukwerk is een tiff of jpg met zo weinig mogelijke compressie vereist. Die 'bescherming', je mag ook 'drempel(tje)' lezen, passen wij toe omdat wij het belangrijk vinden dat de herkomst van het beeld en daarmee de metadata altijd te herleiden is. Zonder die gegevens 'zweven' de afbeeldingen het worldwideweb over, belanden op pc's en gaan zo een eigen (anoniem of onvolledig beschreven) leven leiden. Wij, archivarissen, besteden veel tijd en geld aan het beschrijven van het beeldmateriaal en vinden het daarom belangrijk dat de herkomst gewaarborgd blijft. Het watermerk helpt hieraan mee. Mensen die de afbeeldingen die in de beeldbank worden getoond gebruiken krijgen 'gratis' de bewaarplaats erbij vermeld. Daarnaast hebben wij twee collectie-eigenaren die voorwaarden stellen bij het gebruik van hun beeldmateriaal. Hen kunnen wij met dit 'drempeltje' overtuigen dat hun collectie zichtbaar is, maar niet zonder de vermelding van de herkomst kan worden gebruikt.
Met belangstelling heb ik de reacties gelezen over de mogelijkheid van het 'embedden' van de afbeeldingen. Dat gaan we onderzoeken en is een interessant alternatief voor het watermerk.
Als mijn goed bedoelde mening ook als een rode lap werkt, kom maar op, maar we kunnen niet eindeloos discussiëren.
Ik heb met interesse meegelezen (had de discussie eerder al eens op de blog van @Christian gevoerd) en heb de zelfde insteek, in die zin dat ik benieuwd ben naar de mogelijkheden van embedden. De connectie met de bron (en de gebruiksvoorwaarden, maar daarvoor bestaat er zoiets als creative commons) lijkt me een prima ruil voor het gratis ter beschikking hebben van afbeeldingen. Of en in hoeverre en waar er gepubliceerd wordt op papier is oncontroleerbaar en gejat wordt er overal (ga maar eens zoeken), de OV-chipkaart wordt ook gekraakt. Die illusie van controle heb ik niet.Of en in hoeverre die connectie met de bron onverbrekelijk is lijkt me een interessante vraag. Iemand met een beetje netiquette zal graag jouw bron verspreiden als ie hem onder zijn eigen voorwaarden mag gebruiken. Embedden lijkt me daar een prima weg voor.
@Luud: jullie zijn daar ook mee bezig, net als het Nationaal Archief, toch? Ik zou hier graag meer over willen weten uit de praktijkervaringen die er zijn.
Misschien lukt dat al wel een eindje (hoop ik) in de loop van de 23-dingencursus die ik nu aan het volgen ben.
Hoi,
Het Bundesarchiv heeft duizenden photos in een lage resolutie beschikbaar gemaakt aan de Wikimedia Foundation. Het gevolg er van is dat de verkoop van die plaatjes meer dan 100% omhoog ging. Helaas moesten die inkomsten aan de Duitse schatkist worden overgedragen waardoor het Bundesarchiv met hogere kosten achterbleef. :(
Het gebruik van het Bundesarchiv materiaal wordt bijgehouden en het trekt maandelijks miljoenen kijkers in de vele Wikipedias. Al dit materiaal refereert terug naar het Bundesarchiv. Het materiaal van het Bundesarchiv kan gebruikt worden via embedding.
Groetjes,
GerardM
@Leo
Ik heb maar een lichtrode lap nodig hoor :-)
Maar het Zeeuws Archief verkoopt wel foto's en digitale bestanden aan derden. Die gaan toch ook zweven en een eigen leven leiden? Of denk jij nou werkelijk dat de eigenaren van die beelden steeds opnieuw zich realiseren hoe goed die foto beschreven was?
In mijn ogen blijft het een drempel die hindert in het bekijken van een foto en verder niets toevoegt. Op het moment dat de foto bij de klant is zijn wij het toezicht helemaal verloren en hebben geen enkele controle meer wat ermee gebeurt en welke verhalen er bij verteld worden.
Afspraken met eigenaren van onderdelen van een fotocollectie dat is natuurlijk wat anders. Maar je zou dan de watermerken ook kunnen beperken tot de foto's uit die collectie.
@Joost In onze nieuwe website die binnenkort live gaat bieden wij inderdaad de mogelijkheid aan om foto's te embedden.
In de huidige website en beeldbank kan dat ook al met een fotoalbum dat je zelf als bezoeker aan kunt maken. Die functionaliteit wordt goed gebruikt, maar helaas hebben we niet genoeg nagedacht over het meten van gebruik.
Voorbeeld van zo'n map zie je hier: http://regionaalarchieftilburg.blogspot.com/2009/05/widget-digitaal-fotoalbum.html
Inmiddels zijn er meer dan 1000 mensen die een account voor een fotoalbum hebben aangemaakt.
Voorbeeld van de aanstaande embedfunctie> http://duul58.blogspot.com/2011/02/test-van-de-nieuwe-embedfunctionaliteit.html
@Leo
Ik kom even terug op de zinsnede: 'Wij, archivarissen, besteden veel tijd en geld aan het beschrijven van het beeldmateriaal...' Misschien heb ik mis hoor, maar is het geld dat je hier bedoeld publiek geld ?
@Gerard
Bedankt voor het voorbeeld ! Ik denk ook dat indien je collectie meer bekend wordt en je ze beschikbaar kunt stellen voor bijvoorbeeld wikipedia er een grotere kans is dat je er toch revenuen uit kunt genereren.
@Luud: thx4 de tip! Jammer dat je met aanklikken nog geen verdere info krijgt. Ik volg de vernieuwing met aandacht via #Ding 4!
Collegae,
Ten eerste: leuk te zien hoe deze discussie aan een tweede jeugd begonnen is!
Juist omdat deze discussie hier weer oplaait, hebben we in Leiden er gisteren in de vergadering van het MT ook nog eens over gesproken. Dit heeft niet geleid tot aanpassing van ons standpunt hoor, wij blijven het watermerk nog gewoon gebruiken.
Eén interessant punt uit onze discussie wil ik jullie echter toch niet onthouden.
Sinds de opening van onze nieuwe site hebben wij heel veel reacties gekregen van bezoekers van onze website, zowel positieve als ook negatieve. Deze reacties gaan over van alles en nog wat, maar geen enkele reactie gaat over het watermerk in de afbeelding.
Ik vind dit eigenlijk best wel opvallend. Mijn vraag is dan ook hoeveel negatieve reacties hebben archieven die een watermerk gebruiken gekregen? Of is dit een punt waar vooral de archivarissen zich druk over maken?
Zo ziet een embed vanuit onze website er nu uit:
Zoals je kunt zien, kom je door er op te klikken op onze site en krijg je alle metadata ook te zien
@luud over de afmeting: wij hebben gekozen voor een thumbnail van max 250x250 pixels
Wil je een grotere is dat heel makkelijk te programmeren doorPictura
@Walther
Dat is een hele goede vraag Walther! Voor mij persoonlijk staat het vrijelijk kunnen delen van je informatie voorop en vanuit dat perspectief vind ik watermerken vervelende dingen. Als je klanten niet klagen, dan mag je er vanuit gaan dat zij het in in ieder geval niet zo hinderlijk vinden om er melding van te maken.
Want je weet het: klanten plaatsen alleen een reactie als ze het ergens heel erg mee eens of oneens zijn. Een gewoon tevreden (of ietwat ontevreden) klant meldt zich maar zelden.
Ik heb nog eens gekeken naar het beeldmateriaal bij ons, maar ik geef toe dat ik telkens schrik van het enorme watermerk. Daar moeten we gewoon mee stoppen. Embeddden vind ik een goede oplossing. Eigenlijk heb ik er qua (financiële) inspanningen geen problemen mee dat iemand er met ons materiaal "van door" gaat, er is dan in ieder geval belangstelling voor! Jammer blijft het natuurlijk altijd als de context uit het oog wordt verloren. Maar ja, dat is ook het geval als een feitje uit een archiefstuk los de wereld rond gaat zonder annotatie.
Ik ga ervan uit dat de gedegen onderzoeker altijd zal willen weten waar zo'n feit maar ook waar een foto vandaan komt en dus gebruik zal willen maken van organisaties als het Gelders Archief, die de metadata aanbiedt. Alle reden dus om door te gaan met ontsluiten van archieven en collecties!
Hoi,
Op Wikimedia Commons willen we absoluut zeker weter annotaties bij het materiaal dat we krijgen. Daar zijn hele praktische maar ook fundamentele redenen voor.
zonder annotaties is een plaatje veel moeilijker te vinden
referentie naar de donor levert het zelfde op als een referentie naar een text bron; provenantie
dank zij samenwerking met onze gulle gevers komen onze digitale restaurateurs met ander materiaal in aanraking
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:COLLECTIE_TROPENMUSEUM_Portert_van_twee_jonge_Balinese_danseressen_TMnr_10004678b.jpg
Deze foto van het Tropenmuseum werd een "featured picture" en is daardoor door miljoenen mensen gezien.
Mooie reactie, die Fred van Kan geeft! Ik heb daar niks meer aan toe te voegen. Nou ja, een beetje dan. ;-)
Leo haalt mijns inziens simpelweg twee dingen door elkaar - ze willen namelijk gewoon hun naam vermeld zien (want ze werken er zo hard voor) en dat proberen ze uit te leggen als 'voordeeltje' voor de klant (die krijgt in de woorden van Leo immers 'gratis' een bronvermelding bij z'n plaatje). Als je kopietjes op studiezaal maakt of een scan van een akte doorstuurt, dan zet je er toch ook niet een stempel met je naam dwars overheen? Bronvermelding is een zaak van de onderzoeker.
Dat van die collectie-eigenaren, dat snap ik overigens helemaal. Maar moeten daar dan ook alle andere foto's onder lijden?
Nou goed, we moeten niet vervallen in een herhaling van zetten. Hulde voor het Gelders Archief: gebruik van het materiaal staat voorop, financieel gaat het over 'peanuts' en voor de rest is het aan de onderzoekers hoe serieus ze hun werk willen doen.
Ik ben t.z.t. benieuwd hoe het iedereen bevalt, welke weg we dan ook maar gaan bewandelen. Bedankt allemaal voor deze interessante discussie! Erg leerzaam. (Discussieer overigens rustig verder, maar ik piep er even tussenuit. ;-))
Ik heb niet zo veel met dit onderwerp, maar ik ga lekker toch een duit in het zakje doen door een praktische oplossing voor te stellen, die waarschijnlijk voor het merendeel van de situaties bruikbaar is:
Als we nu eens (bijvoorbeeld) linksonder op iedere beschikbaargestelde afbeelding de volgende melding 'plakken':
Afbeelding [optioneel: van naam collectie-eigenaar,] beschikbaar gesteld door [naam archiefinstelling] onder Creative Commonslicentie [vorm van licentie]
Meer informatie over Creative Commons licentievormen: http://creativecommons.nl/licenties/uitleg/
Enkele voorbeelden:
Afbeelding beschikbaar gesteld door het Zeeuws Archief onder Creative Commonslicentie BY - SA
Afbeelding van de Collectie Flipse-Roelse, beschikbaar gesteld door het Zeeuws Archief onder Creative Commonslicentie BY - NC - ND
Afbeelding beschikbaar gesteld door het BHIC onder Creative Commonslicentie BY
Dit lost een aantal dingen waarschijnlijk op:
- De oorsprong wordt vermeld;
- De voorwaarden waaronder beschikbaar gesteld is, zijn duidelijk;
- Collectie-eigenaren kunnen bij naam genoemd worden, indien gewenst;
- Gebruikers zullen dit zinnetje hoogstwaarschijnlijk laten staan bij hergebruik, al was het maar om niet als 'dief' gezien te worden.
Misschien moet de zin wel in het Engels.
Bij de lettergrootte en opmaak van de zin moet rekening gehouden worden met de leesbaarheid en de lengte die het inneemt op de afbeelding.
De zin is nog wel korter te maken, door bijv. Creative Commonslicentie af te korten tot CC, maar het is de vraag of het dan nog voor iedereen duidelijk is. Dit is al op het randje.
Is dit een richting om een oplossing in te zoeken?
Hoi,
Op http://translatewiki.net hebben we veel CC texten in een gazillion talen vertaald. Die vertalingen worden op Commons gebruikt .. Het voordeel is dat daarmee de licentie boodschap in de taal van de gebruiker komt.
De texten zijn vrij te gebruiken.
Ik heb bij een watermerk dezelfde reactie als Fred, al is het ene watermerk (Gelders Archief) het andere (Leiden, zie boven) niet.
@Leo Dat een watermerk vooral voor die metadata en herkomst is bedacht, komt wat toch echt geforceerd over. Want waarom moet dat watermerk dan in het midden van de afbeelding? Dit lijkt toch meer ingegeven door het bevorderen van de verkoop van een watermerkvrije afbeelding.
Begrijp ik het goed dat als embedden goed werkt, het watermerk weggaat bij het Zeeuws Archief? Omdat dan de metadata en herkomst duidelijk zijn, zoals het Leidse voorbeeld prachtig aantoont. Of gaat het dan om het embedden van een afbeelding met watermerk? Dat zal weinig gebeuren, denk ik, maar dat is wel een interessante test. Net als de vraag hoeveel afbeeldingen met watermerk nu elders op internet te vinden zijn. Weinig, vermoed ik weer, en ook weinig extra bestellingen van watermerkvrije afbeeldingen.
Het watermerk lijkt ook ingegeven door de ‘onbetrouwbare’ bezoekers die alles van internet pakken om hun eigen website te verfraaien. Dit is mogelijk een klein deel van het bezoek maar een deel dat vermoedelijk nooit een foto gaat bestellen. Door deze oplossing moeten de goede wel-bronvermeldende bezoekers, die een mooie, tot het publieke domein behorende foto willen bekijken of deze in een relevant artikel in wikipedia willen gebruiken, lijden onder de slechteriken (of creatievelingen, misschien wat flauw voorbeeldje van een motor hier en hier, respectievelijk zonder en met bronvermelding).
Bij embedden zijn er overigens wel vragen met betrekking tot het auteursrecht, zoals ik in het begin van deze discussie al eens meldde. Want als publicatie in de beeldbank goed geregeld is, zoals door Nationaal Archief en Pictureright onlangs, betekent dat dan ook dat embedden uit die beeldbank daar onder valt? Formeel gezien ‘staat’ die foto dan wel in de beeldbank maar ondertussen is deze via embedden ook op 30 andere sites te zien. Ik weet niet of de fotografen uit punt 6 van Leo daar blij mee zullen zijn.
De Nijmeegse variant is (wordt) overigens het in hoge resolutie bekijken van de afbeelding in een kleine viewer (niet schermvullend), in lage resolutie kunnen opslaan voor eigen gebruik en voor bijvoorbeeld werkstukken van scholieren (die voorwaarden moeten nog duidelijker) en zo veel mogelijk als kan aanbieden van embedden (is nu nog niet). Eventueel ‘misbruik’ van die kleine bestanden wordt op de koop toegenomen, om de goedwillenden hier niet onder te laten lijden. Inkomsten uit bestellingen van grote formaten zijn meegenomen maar ik verwacht die eerder bij vrij delen en veel gebruik dan met een watermerktruc.
De CC-variant van Chido betekent dat per afbeelding bekeken moet worden onder welke licentie die beschikbaar kan worden gesteld en welke melding daar bij hoort en geplaatst moet worden. Is meer werk dan een watermerk standaard overal bij plaatsen. Tot het publieke domein behorende afbeeldingen kunnen overigens geen CC-licentie krijgen en het verlenen van een CC-licentie kan volgens mij alleen door de auteursrechthouder (fotograaf), niet door de eigenaar ook al is de fotograaf onbekend.
@Ernest
Je uitgangspunt klopt niet. Nu wordt bij archiefdiensten ook niet per foto bepaald welke auteursrechtelijke voorwaarden er op zitten. Dat gaat met een algemene voorwaarde en bij aparte collecties - indien gewenst - met aparte voorwaarden die over het algemeen dan voor die hele collectie gelden. Dat is ICT-technisch ook prima te regelen. Daar hebben we al die mooie archiefbeheersystemen, met al die mooie beheersmetadata voor.
In veel gevallen is het (beheer van het) auteursrecht van beeldmateriaal overgegaan op (belegd bij) de archiefdienst in kwestie. Dat betekent dat zij wel degelijk de voorwaarden mogen vermelden op het beeldmateriaal. En als dit anders geregeld is, mogen ze het materiaal waarschijnlijk al helemaal niet op het internet beschikbaar stellen.
Als de afbeeldingen daadwerkelijk tot het publieke domein behoren (bijv. de collectie foto's van de dienst gemeentewerken) kan het nog steeds interessant zijn - zeker internationaal - om de CC-licentie BY er op te zetten. Dat geeft alleen maar aan dat je aan 'bronvermelding' moet doen bij hergebruik. Niets mis mee, lijkt me.
Het gaat me om de praktische benadering. En omdat (juist) afbeeldingen internationaal gebruikt worden, is het CC-systeem uitermate geschikt voor het informeren van gebruikers.
@Chido Voor afbeeldingen die tot het publiek domein behoren lijkt me de enige juiste CC-licentie die van het Publiek domein, zie ook de uitleg bij Creative Commons (onderaan).
Dat archieven het auteursrecht van foto's overgedragen krijgen (ik weet niet wat je met het 'beheer' hiervan bedoelt), gebeurt volgens mij zelden. Hooguit een regeling over het beschikbaarstellen van de foto in de beeldbank en eventuele afspraken over bestellingen en gebruik door derden. Alleen als je echt over het auteursrecht beschikt, kun je kiezen voor een bepaalde CC-licentie voor dat werk. Anders moet je contact opnemen met de auteursrechthouder (fotograaf) of die er mee instemt om het onder een CC-licentie beschikbaar te stellen. Als je die niet kunt vinden, dan kun je er ook geen CC-licentie aan koppelen. Als de maker 70 jaar geleden overleden is óf, indien deze onbekend is, 70 jaar na publicatie komt de afbeelding onder publiek domein en kan alleen de hiervoor genoemde licentie gebruikt worden, elke andere legt beperkingen op waar je niet het recht toe hebt om dat te doen.
Moet wel even melden dat ik deze kennis van onze nieuwe collega Wouter Daemen heb gekregen en hopelijk goed heb onthouden en opgeschreven.
@Ernest
Prima, dan zet je er de "No copyright mark" als CC-licentie er op. Dat zal voor het gebruik niet zo veel uitmaken. Ook dat zullen mensen wel op de foto laten staan om eerder genoemde redenen.
In veel gevallen is een collectie afbeeldingen die wèl een auteur hebben onder bepaalde voorwaarden beschikbaar gesteld. Je kan als archiefdienst die licentievorm op de foto's vermelden. Uiteraard na afstemming met de rechthebbende(n), als dat mogelijk is. De archiefdienst verzorgt in veel gevallen de conservering, ontsluiting en beschikbaarstelling van de collectie en afhandeling van mogelijke bestellingen (ook dat noem ik beheer) en zal daarbij de rechten moeten vermelden.
Dus bij specifieke collecties bijvoorbeeld:
Afbeelding van [naam collectie-eigenaar], beschikbaar gesteld door [naam archiefinstelling]onder Creative Commonslicentie [vorm van licentie]
Bij publiek domein bijvoorbeeld:
Afbeelding beschikbaar gesteld door [naam archiefinstelling] onder Creative Commonslicentie Public Domain Mark 1.0
Vergelijk het met het drukken van een fotoboek. De auteursrechten van de foto's liggen (meestal) bij de fotograaf, maar de uitgever vermeld die rechten uiteraard wel in het boek. En in sommige gevallen handelt de uitgever ook de contacten (voor bijv. afdrukken) tussen publiek en fotograaf af.
We kunnen heel theoretisch hier over gaan doen, maar het gaat me om de eerder genoemde praktische oplossing. En de basis daarvan staat nog steeds overeind, wat mij betreft.
Interessante discussie (en persoonlijk ben ik van mening dat je je zo min mogelijk werk voor jezelf moet creëren in het afhandelen van vragen / bestellingen m.b.t. een beeldbank; we zijn er om archieven te ontsluiten en aldus beschikbaar te stellen/maken voor gebruikers - en wel zo dat een vorm van ontsluiting door de gebruiker zelf gedaan kan worden).
Ik ben benieuwd naar de technische mogelijkheid om kenmerken toe te kennen aan bestanden/afbeeldingen die gedownload worden en dan m.n. om de 'oorsprong' van het bestand te kunnen blijven achterhalen (als de bezoeker dat zou willen). De optie van Bob Coret, om onderaan de afbeelding een toevoeging te maken met de vindplaats van het origineel (kan dit automatisch toegevoegd worden, zijn daar programmaatjes voor?) en / of dat de bestandsnaam van het gedownloade bestand de kenmerken van de vindplaats bevat.
Deze vraag heb ik o.a. omdat we wel vragen van bezoekers krijgen die een afbeelding uit de beeldbank hebben gedownload en dan later bijv. een afdruk willen. Ze sturen de foto op, maar ja waar kun je die dan terug vinden? (een watermerk is dus niet dekkend voor het terugvinden van het object)
Maar misschien hebben jullie wel veel betere oplossingen, ik ben benieuwd!
Ik heb hier ook nog een ietwat late duit in het zakje gedaan...