Medieval documents as artefacts 1100-1600 - een kort verslag

Dit tweedaags congres vond plaats bij de collega’s van Historisch Centrum Limburg in Maastricht. De mensen die mij er afgelopen dagen naar vroegen vertelde ik dat ik het boeiend en verbijsterend vond. Ik zal proberen uit te leggen waarom. Organisator van een club die al sinds 1985 bestaat en waar ik nog nooit van gehoord had: Schrift en Schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen. De insteek van deze twee dagen lag helemaal niet op de inhoud, maar op de vorm. Van documenten uit de middeleeuwen wel te verstaan. Daar is heel veel over te zeggen en nog meer aan te onderzoeken. Fascinerend om te zien dat zoveel studenten en univerisiteiten in heel Europa zich daar mee bezig houden. Verrassend ook dat er zoveel informatie te halen valt door systematisch elke vierkante millimeter te onderzoeken. Een greep uit het aanbod: dateren van handschriften, ontwikkeling van handschriften, liniëring van perkamenten registers, ruimtegebruik in rekeningen (verhouding beschreven/onbeschreven bladzijden), vervalsingen herkennen, wat kun je afleiden uit inscripties in boeken, ontwikkeling van de vroege diplomatie, betekenis van dorsale aantekeningen en dan nog meer.

Niet alles was even interessant, maar over het algemeen was het zeer onderhoudend. Ik ben geen mediëvist, geen geschoold onderzoeker, geen wetenschapper en toch had dit onderwerp mijn volledige interesse aangezien ik wel op mijn manier onderzoek doe in archieven, en liefst ook in (laat)-middeleeuwse archieven. Ik pik er enkele dingen uit omdat het te ver voert een volledig verslag te geven. Bovendien gaat dat mijn kennisniveau ook te boven. Er waren meer archivarissen aanwezig dus die mogen wat mij betreft naar hartenlust aanvullen. Laat ik met een ding beginnen. Vanwege het internationale karakter waren de presentaties in het Engels. Heel begrijpelijk. Helaas leidt dat er ook toe dat er heel veel wordt opgelezen en dat komt noch de interactie, noch de presentaties ten goede. Dat is overigens geen diskwalificatie maar wel een gegeven waar mogelijk niet altijd goed rekening mee gehouden wordt. Met name het achteraf vragen stellen is soms problematisch vanwege de gebrekkige taalkennis. Tijdens het congres was op dag 1 een (dubbele) publiekslezing gepland waar iedere geïnteresseerde welkom was om binnen te lopen en te luisteren. De zaal zat afgeladen vol. Een gouden greep dus en beide lezingen waren goed en sloten perfect aan bij de groep die aangeschoven was. Misschien ook een idee voor de KVAN-dagen? De eerste lezing kwam van de hand van Erik Kwakkel van de Universiteit van Leiden die een prettige presentatie gaf over het dateren van handschriften en waar je daarbij op moet of kunt letten. Erik is een vlotte spreker en een man van de social media en heeft een twitteraccount en een weblog die het volgen waard zijn voor wie het interesseert. https://twitter.com/erik_kwakkel http://medievalfragments.wordpress.com/category/erik-kwakkel/ http://erikkwakkel.tumblr.com/

Overigens kwamen op deze twee dagen meer presentaties voorbij die het dateren van handschriften / documenten als onderwerp hadden. Tweede spreker bij de publiekslezing was Truus Roks van het RHCL die het publiek alles vertelde over chronologie. Met een toets aan het eind. Er was een interessante presentatie over de kloosterbibliotheek van Xanten die een uitgebreide collectie bevat die is samengesteld uit vele samengevoegde bibliotheken. Dr. Judith Kessler van de Radboud Universiteit van Nijmegen vertelde over haar onderzoek. Meest interessant vond ik dat op basis van aantekeningen in de boeken, bv. door wie, wanneer geschonken, er bibliografische gegevens konden worden afgeleid die het leven van enkele bekende regionale personen meer detail gaven. Zo was Gerardus Brunesius iemand die zijn bezoeken aan kloosters begon of afsloot met het geven van een boek. Door de omvang van de collectie kon op die manier zijn reisgedrag meer kleur krijgen. Uitermate boeiend was de presentatie van Megan Williams van de Universiteit van Groningen die ons bijpraatte over de ontwikkeling van de vroege diplomatie. Aan de hand van een brief van de hand van Andreas de Burgo, gestationeerd bij de paus in Rome en in dienst van Koning Ferdinand van Oostenrijk, reconstrueerde zij de hele procesgang van informatievoorziening in de vroege 16de eeuw. Tobias Hodel van de Univerisiteit van Zurich maakte inzichtelijk dat dorsale aantekeningen in sommige gevallen stukken die verdwaald waren in collecties weer bij elkaar terugbrachten. Eveneens fascinerend. Hij gebruikte wordclouds om ontwikkeling van thema’s in de dorsale aantekeningen inzichtelijk te krijgen. Em. professot Peter Gumbert gaf in de keynote op de tweede dag een interessant verhaal over het voorkomen van rollen als uiterlijke vorm van archiefstukken in het verleden. Met name op veel schilderijen van scriptoria staan bijna zonder uitzondering rollen afgebeeld terwijl we die in de fysieke archieven veel minder vaak terugzien. Onderzoek in Denemarken toonde aan dat het overschrijven van oude saga’s zich ontwikkelde van een bezigheid voor de bovenklasse, op hoog kwaliteit papier met veel lege ruimte, naar de lagere klassen die het blad veel dichter beschreven. De ontwikkeling en beschikbaarheid van gedrukte boeken speelde hier ook een rol bij. De presentatie van Jiri Vnoucek mag niet onvermeld blijven. De man is bezeten van perkament en heeft zijn leven gewijd aan het inzicht krijgen in dat materiaal. Hij is zelf perkament gaan maken om te voelen en te weten waarom beschadigingen voorkomen die je terugziet in de documenten. Waar de tekening vandaan komt die je in perkament ziet, en hij gaat zelfs zover dat hij op basis van schraappatronenen in staat is om bladen in registers samen te voegen tot zichtbare huid van een dier. Fascinerend verhaal met veel enthousiasme en illustraties verteld. Mijn favoriete quote komt dan ook van hem. Ik parafraseer: Door het binden van het boek voorkom je dat het dier waarvan het gemaakt is zich weer kan oprichten. Mijn collega Astrid de Beer, die ook aanwezig was, en ik zullen enkele blogposts plaatsen over het verschillende onderwerpen van het congres op de community Ning van de Charterbank. Als daar blogposts daar zijn geplaatst zal ik die hier ook vermelden.