Dit beeld is vrij te gebruiken

B.T. Boeyinga. Ontwerp voor regeringsgebouwen aan de Minervalaan in Amsterdam, 1919. Collectie NAi / BOEY t5

Per 1 februari heft het NAi geen gebruiksvergoeding meer op afbeeldingen van collectiestukken. Klanten die reproducties bestellen, betalen alleen nog de kosten voor het digitaliseren van de stukken. Als het materiaal betreft waarvan het NAi de rechten beheert, mogen die afbeeldingen vrij gebruikt worden voor (online) publicatie en andere toepassingen. Liggen de rechten elders, dan vragen klanten, net als voorheen overigens, zelf toestemming aan de rechthebbenden. Voor het afschaffen van gebruiksvergoedingen waren verschillende redenen. We vinden dat erfgoed thuishoort in het openbare domein. Het is onze taak om de collectie (die wij beheren, maar niet in eigendom hebben) beschikbaar te stellen aan publiek. Het ruimhartiger toestaan van het gebruik van beelden, sluit beter aan bij de doelstellingen van het NAi. De collectie zichtbaar maken voor een breed publiek betekent dat we zo min mogelijk drempels moeten opwerpen om die collectie (digitaal) te verspreiden. Een zeer pragmatische reden was dat we af wilden van de ingewikkelde en weinig transparante prijsstelling voor gebruiksrecht, met allerlei differentiaties, uitzonderingsregels en kortingen voor verschillende typen gebruikers en gebruik. Het afzien van gebruiksrechten maakt de weg vrij om collectiestukken op tal van (digitale) platforms aan te bieden. Want als je niet wilt dat digitale beelden kosteloos gebruikt worden, kun je ze ook niet zelf uploaden. Niet zonder allerlei kunstgrepen als viewers en watermerken of een te lage resolutie. Andersom kun je bezwaarlijk gebruiksrechten heffen op een afbeelding die gewoon te downloaden is via Flickr of je eigen website. Trouwens, een platform als Wikimedia is alleen toegankelijk voor rechtenvrije beelden, bijvoorbeeld onder een CC-licentie. Onze eigen mogelijkheden om de collectie zichtbaar te maken nemen dus aanmerkelijk toe. Nu geldt dit alles uiteraard alleen voor stukken waarvan wij zelf de rechten beheren. Bij de overdracht van een archief bedingen wij ook de exploitatierechten: het recht op openbaarmaking en vermenigvuldiging. Maar dat geldt alleen voor de stukken die door de architect zelf vervaardigd zijn, niet voor brieven die hij ontvangen heeft, niet voor foto’s die hij van zijn werk heeft laten maken. Daarvan liggen de rechten nog gewoon bij de makers ervan. Maar ook de rechten op het eigen werk van sommige architecten wordt door anderen beheerd, bijvoorbeeld door Pictoright, dat de rechten vertegenwoordigt van het werk van o.a. Rietveld, Jan Wils en J.J. P. Oud. Dat werk mogen wij niet zonder toestemming en niet kosteloos op een website zetten, en onze klanten dus ook niet. Om de auteursrechtelijke status van een stuk inzichtelijk te maken, overwegen we met CC-licenties te gaan werken. Creative Commons licenties zijn in eerste instantie niet bedoeld om aan werk toe te kennen dat je niet zelf gecreeerd hebt, maar in de praktijk worden ze ook toegepast op erfgoed. Kijk maar naar Wikipedia: de beeldbank Wikimedia bevat steeds meer erfgoestukken onder een CC-licentie. Ik ben benieuwd hoe andere archieven omgaan met de rechten op hun materiaal en of er instellingen zijn die ervaring hebben met het gebruik van CC-licenties.