Archivarissen zijn besmet geraakt met het cultureel ondernemerschap en het neo-liberalisme. Steeds vaker zie je dat er betaald moet worden voor online content bij archieven. Dat vind ik een ontoelaatbare beperking van het gebruik van openbare informatie. Door deze ontwikkeling bieden sociale media steeds minder kans om met behulp van archiefbronnen de betekenis en bekendheid van archieven te vergroten. De sociale media zijn gebouwd op het vrijelijk koppelen en verbinden van informatie via websites als Facebook, Hyves of Twitter of een weblog of een particuliere website of wat dan ook. Als je niet direct toegang hebt tot het “plaatje”, zonder dat daar een vergoeding tegenover staat, dan beperk dat het gebruik van de bronnen die online staan. Andere opties, zoals het bij elkaar brengen van bronnen voor derden, onderwijsgroepen of andere belanghebbenden, komen daarmee ook in gevaar. Docenten die mooi materiaal vinden kunnen dat niet zonder voorbehoud gebruiken voor hun studenten of leerlingen. De democratisering van informatie staat onder grote druk. Het vragen van geld om documenten in te zien beperkt het gebruik van informatie en beperkt de implementatie van sociale media bij archieven. Die beperkingen belemmeren het positieve gebruik van online openbare bronnen. Vrij gebruik van archiefbronnen in sociale netwerken is een gouden manier voor archieven om meer bekendheid te krijgen. Niet omdat wij als archiefdiensten dat doen, nee omdat onze gebruikers dat doen, de beste ambassadeurs die er te vinden zijn. Met hun uitgebreide online netwerken. Wat is er over van het streven naar meer publieksbereik? Door gebruik te maken van internet kunnen archieven meer mensen bereiken, maar die vinden dan meteen een tolpoortje voor hun neus. Wat archivarissen vaak vergeten: de digitale beschikbaarheid heeft gebruik van bronmateriaal aanmerkelijk vergroot. Die groei hadden we nooit kunnen bereiken binnen de beperkingen van onze studiezalen. Daar hebben we onvoldoende ruimte voor, te beperkte openingstijden, onvoldoende personeel en de kwetsbaarheid van het materiaal beperkt dat eveneens. Digitalisering levert, als je het op die manier bekijkt, kostenbesparing op én een groter gebruik van het materiaal. Archieven moeten blijven staan voor openbaar beschikbare bronnen, informatie die voor iedereen gratis toegankelijk moet zijn. Er zijn al heel veel belastingcenten betaald vóór een document digitaal online beschikbaar komt. Door geld te vragen beperken we de mogelijkheden voor een groep bezoekers die het financieel niet kan opbrengen om hun geld daaraan uit te geven. Het is domweg een beperking van de beschikbaarheid van online archiefmateriaal. Het argument: ze kunnen hethier toch gratis inzien, gaat niet op. Dat is een dooddoener eerste klas. Dat is handig als je in de buurt woont, maar als je verder weg woont moet je ook kosten maken om er te komen. Nog niet genoeg argumenten gelezen? Wat te denken van het op één plaats bewaren van digitale informatie? Direct linken vanuit de archiefdatabase is een betere waarborg voor betrouwbare, authentieke en duurzame informatie dan het eindeloos verspreiden van die informatie door verdienmodellen. Maar dan moet je wel mogen embedden van de aanbieder (=archiefdienst). Levert het vragen van een vergoeding dan zoveel op? Uiteindelijk zijn het allemaal keuzes die je maakt als archiefinstelling. Kies je voor meer beheer en systemen om dit soort van inkomsten te genereren en werp je daarmee drempels op voor het gebruik van openbaar archiefmateriaal, die bovendien ook menskracht kost (want iemand moet controles uitoefenen). Of kies je voor een werkelijk transparant systeem waarbij de klant bepaalt wat hij/zij met het bronnenmateriaal doet.Informatie delen biedt de kans om nieuwe informatie te creëren door amateurs en professionals. Archieven in Nederland hebben moeite om de keuze voor digitalisering en gratis beschikbaarstelling te maken. In de huidige praktijk is het nog vaak zo dat je digitalisering “erbij” doet, net als digitale dienstverlening. In deze periode van politieke heroverwegingen, om maar eens een eufemisme te gebruiken, is dat een onhaalbaar doel. Digitaal is onze toekomst, daarvoor kiezen, duidelijk eneenduidig kiezen, is de enige weg. Het is kiezen en delen.
[Met ingang van heden publiceer ik mijn columns enkele dagen voorafgaand aan het uitkomen van het papieren Archievenblad hier bij Archief 2.0.
Doel: hopen op feedback :)]
Samenvatting: Het nieuwe collectiebeheersysteem van Stadsarchief Amsterdam biedt de mogelijkheden van Linked Data. Maar er is nog veel denkwerk nodig om dit optimaal te kunnen inzetten. In deze blog leggen we uit welke stappen we hiervoor moeten maken.
Voortschrijdende technische mogelijkheden bieden kansen voor de archieven om cultureel erfgoed op een...
De DuraSpace Small Archives Group onderzoekt de behoeften van kleine archieven op het gebied van behee...
Reacties
Ik ben het eens met gratis beschikbaarstellen van openbare archiefbescheiden. Artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens handelt over de 'vrijheid van meningsuiting', wat ook impliceert de 'vrijheid om inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te vergaren, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen en de vorm'. N.B.: ongeacht grenzen: een grens kan ook opgeworpen worden door er kosten aan te verbinden. Dat zou dus niet zo horen, als ik het goed begrijp. Een afgeleide van de Univ. verklaring is het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Artikel 15 daarvan luidt: 'Het recht op deelname aan cultuur en wetenschap', wat voor ieder mens zou gelden. (ooit schreef ik een scriptie over 'contributievrijdom in openbare bibliotheken', toen ik studeerde aan de Bibliotheek- en Documentatieakademie in Deventer. Ik dacht dat het Margreet Wijnberg was, haar naam weet ik nu niet meer precies, die ik hierin aanhaalde die het ook over de rechten van de mens had (informatie vergaren, volksontwikkeling, emancipatie van de mens etc.). Een groot voordeel toch wel, dat er nu INTERNET bestaat ! (als mensen een goede computer kunnen betalen). ;-)
En het is delen en vermenigvuldigen! Echter, als een archief archiefbescheiden gratis digitaal beschikbaar stelt wordt deze er zelf maar in beperkte mate beter van. Het archief heeft wel de kosten (waaronder datatransferkosten ;-), maar niet alle baten. De "maatschappij" wordt er beter van. Kunnen we dit niet financieel kwanitificeren om maatschappij, politiek en archieven over te halen te investeren?
Als we uitgaan van de eerder genoemde artikelen uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (en bijbehorend Int. Verdrag) zou de overheid de financiële middelen moeten leveren. Misschien zijn rijke burgers en bedrijven bereid om extra bij te dragen ? (crowd funding). Als de crowd maar geen invloed wil hebben op het soort informatie... Overigens: m.b.t. informatie gratis voor iedereen beschikbaar: volgende week begint de Week van de Alfabetisering; veel mensen kunnen (in Nederland ook) nog steeds niet lezen en schrijven. Dat lijkt me voor deze Universele Rechten dan een eerste vereiste. Wat hebben bibliotheken en archiefdiensten toch een mooie taak...!
@Willem Artikel 19 kwam de afgelopen dagen in Den Haag op het congres Archives Without Borders herhaaldelijk ter tafel. Het denken over gratis informatie uit archieven staat al jaren onder druk zonder dat er sprake was van bezuinigingen e.d. Dat wordt nu ineens als reden opgevoerd, maar ik betoog dat het een veel fundamentelere keuze is, die je moet maken om de uitwisseling van informatie in sociale netwerken mogelijk te maken en zelfs te vergroten. @Bob Als je hebt gekozen om gratis te delen, dan pas ontstaat de kans om te gaan vermenigvuldigen. Zolang je je succes blijft meten in euro´s verlies je alleen maar. Vooral de gebruiker die materiaal wil gebruiken voor onderzoek. Ik ben het niet met je eens dat het gratis digitaal beschikbaar stellen van informatie een archief geen voordeel oplevert. Door informatie vrijelijk te laten gebruiken en koppelen online, worden we er alleen maar beter van. Het doel is toch om die informatie beschikbaar te stellen, om er gebruik van te laten maken? Zoveel mogelijk? Een archiefinstelling is geen bedrijf die een sommetje maakt en daarmee succes bepaald. Althans niet in mijn ogen.
Wist ik niet (art. 19 is blijkbaar op congres behandeld). Het lijkt mij ook inderdaad een fundamentele (principiële) keuze. En wat te denken over het 'recht op informatie' uit de Wet Openbaarheid van Bestuur ?
> Een archiefinstelling is geen bedrijf die een sommetje maakt en daarmee succes bepaald. Althans niet in mijn ogen. Maar een archiefinstelling heeft wel geld nodig om een en ander gratis digitaal aan te bieden (op op langere termijn). Daar moeten, zoals je zelf al aan gaf, keuzes worden gemaakt, enerzijds binnen de instelling (geef ik het uit aan X of Y, want middelen zijn gelimiteerd) anderzijds buiten de instelling (hoe groot wordt het budget van het archief, een keuze tussen X en Y op groter niveau, ook daar zijn middelen gelimiteerd). Wat ik probeerde aan te geven is dat het volgens mij makkelijker wordt om te kiezen dan wel geld te krijgen als je de baten kunt kwantificeren, zowel binnen als buiten het archief. Ik denk ook dat vrije informatie ons beter maakt, echter zonder verdere (financiële) onderbouwing blijft het een moeilijk te "verkopen" project.
Baten: het ligt eraan hoe mensen de informatie gebruiken en waarvoor. Wat zijn bijvoorbeeld de baten van democratisch ingestelde mensen (lees: van onze democratie) ? Moeilijk om 1-2-3 te kwantificeren, lijkt mij. Of heeft een bepaald genie hiervoor een model ontwikkeld ?
Een mooi discussiestuk Luud. De discussie betalen/gratis is momenteel erg actueel, ook in een andere context (zie je eerder blogtekst). Ik ben een groot voorstander van gratis beschikbaar stellen en bevorderen van hergebruik van informatie. De baten zitten volgens mij ook in het herschikken van middelen binnen dienstverleningsbudget. Als je de scans laat betalen dan moet je ingevolge de Archiefwet altijd een faciliteit openhouden om gratis raadpleging mogelijk te maken. Bij het gratis aanbieden zou die faciliteit anders kunnen inrichten. Daar gaat bijvoorbeeld het Haags Gemeentearchief een slag maken (zie de beidsnota Den Haag tot Vandaag. Het neo-liberalisme is jammer genoeg in vele van ons gevaren daar heb je gelijk in. Van de schade die sinds de jaren 80 is aangebracht hebben we nu nog last. En als je het bestempeld als besmetting dan is de hoop dat we er een medicijn tegen vinden!. Geld moet overigens een middel zijn en geen doel.
@Bob Daar heb je natuurlijk gelijk in: je moet het wel financieel kunnen onderbouwen. Continuïteit moet daarbij een hele belangrijke rol spelen. Vandaar dat gratis beschikbaar stellen ook een keuze is. @Wim Dat blijft altijd een probleem: hoe meet je baten als er geen geld wordt betaald. Gebruik kun je meten, het delen van informatie kun je meten, het verrijken van informatie door gebruikers kun je meten. Maar dan heb je het nog steeds niet over euro´s. @Bennie Inderdaad, taakverschuiving kan ruimte scheppen. Het is een principiële keuze voor vrij gebruik van de informatie via sociale netwerken. Jouw laatste zin zegt het heel mooi: geld is een middel, geen doel :)
Ik vraag me ook wel eens af hoe hoog die opbrengsten nou eigenlijk zijn. Kan het wel uit? Toen ik onderzoek deed voor de wegwijzer opzetten van beeldbanken kwam ik diverse voorbeelden tegen van beeldbanken waar de hoge resolutie afbeeldingen alleen via een webwinkel tegen betaling te bestellen waren (download of print). De bruto winst (omzet min print- en verzendkosten) beperkte zich in veel gevallen tot minder dan duizend euro per jaar, waardoor de kosten van de webwinkel er vaak niet eens binnen 3 jaar uit werden gehaald. Sommige archieven moesten er zelfs geld bij doen omdat de personeelskosten voor het afdrukken, handling en verzenden hoger waren dan de berekende kosten. Dat was de situatie van ruim 2 jaar geleden, dus wie weet is het nu anders. Maar een vraag die je je als instelling wel moet blijven stellen is hoe lang de terugverdientijd is voor de extra investering die zo'n betaalsysteem vergt. Soms ben je goedkoper uit als je het materiaal gratis in hoge kwaliteit online plaatst zodat bezoekers alles zelf kunnen downloaden. Als ze een mooie afdruk willen dan gaan ze maar naar een copyshop :-)
Ik durf het bijna niet te vragen maar... Moet er meer werk door vrijwillig(st)ers gedaan worden, om kosten te besparen ?
@Wim Veel web 2.0 toepassingen komen juist tot stand door bijdrage van vrijwilligers, dus denk ik dat het niet zo gek is te denken dat wellicht archieven hier hun voordeel mee kunnen doen. Ik ben dus bijvoorbeeld benieuwd wat een initiatief als militieregisters gaat opleveren. Hoewel ook daar in eerste aanleg gedacht wordt aan een betaaloptie :-( . Ik denk dat gratis aanbieden ook gratis aanbod van vrijwilligers gaat opleveren. Ik vind dat niet zozeer iets met kostenbesparing maar met participatie en gebruik van archieven te maken hebben. @Yvette Die inkomsten kunnen inderdaad wel eens tegenvallen. Daarentegen hoor ik van Stadsarchief Amsterdam weer positievere resultaten (geen concrete cijfers overigens!). Maar zoals Luud zegt is het ook een beetje veel een principiële keuze. @Luud Ik denk dat je die principiële keus ook voor andere keuzes stelt in de wijze van dienstverlening en de wijze waarop je gebruikers benaderd. Zo kun je wellicht de studiezaal effectiever gebruiken voor andere activiteiten die gebruik van je collectie bevorderen.
@Wim Zoals Bennie al opmerkte: het gebruiken van vrijwilligers is al tientallen jaren heel normaal bij archiefdiensten. Zij maken de indexen of beschrijvingen die al dan niet nog een controleslag ondergaan voor ze op internet terecht komen. Zelfs in het papieren tijdperk was dat al gebruikelijk. @Bennie My thoughts exactly :)
@Yvette Het is maar net hoe je rekent. Soms ben je ook slaaf van subsidieregels en moet je "terugverdienen", maar dat staat bijna nooit in verhouding tot de kosten. Ik ben ervan overtuigd dat niemand er echt aan verdient. Alle kosten meegerekend. Die mooie afdruk daar is wel een goede oplossing voor en die levert wel geld op, als je de hostingkosten en de scankosten en de traffickosten voor de hele database niet meerekent.
Ik ben benieuwd naar het artikel in het Archievenblad. Succes !
@Cees 'Gratis op grond van universele rechten van de mens' ? Mijn punt is dat het moeten betalen voor informatie een barrière voor (veel) mensen kan zijn. Gelukkig zijn er tegenwoordig allerlei initiatieven om informatie gratis online beschikbaar te stellen. Ik begrijp dat het ergens van betaald moet worden...Dat blijft dus toch nog een probleem. Gratis is waarschijnlijk toch niet gratis ?
@Cees Mijn betoog is juist dat je inderdaad een afweging moet maken, maar dat steeds meer archieven een verkeerde afweging maken. Kiezen. Je digitale informatie gratis ter beschikking stellen (ik ga hier niet zitten pietepeuteren over kabelaars en pc's) stimuleert het gebruik in sociale media. Voor dat laatste wil ik me hard maken. Dat wij allemaal archieven bewaren tot in de eeuwen der eeuwen is prachtig, maar als er niets mee gedaan wordt, dan moet je je afvragen of dat zin heeft. De techniek staat toe om de digitale informatie vele malen sneller te delen en te verrijken, aan te vullen. Als het gratis is tenminste. Is het dat niet, dan gaan mensen andere bezigheden zoeken, andere hobbies. Online wel te verstaan. Oh ja, bij gratis scanning on demand bepaalt de klant nog steeds wat er gedigitaliseerd wordt. Dat heeft niets met betaling te maken. Dat is opnieuw een keuze. Grappig dat je met het voorbeeld van kranten komt. Want als er iets is dat gratis in alle vormen voorhanden is, dan is het wel nieuws: gratis kranten in overvloed en online is het aanbod nog groter. @Wim Is gratis wel gratis. Ook daar is al het een en ander over gezegd. We weten allemaal waar ik op doel. Alles wat met archieven te maken heeft is al door de gemeenschap (via belastingen) betaald, voor het vormen van de archieven, voor het bewaren van de archieven, voor het toegankelijk maken van de archieven en voor het beschikbaar stellen van archieven. We stellen wel gratis een verwarmd gebouw ter beschikking met goede stoelen, goed personeel en van alles en nog wat. Dat kost veel meer geld dan bronnen gratis digitaal online beschikbaar stellen. Niet voor niets gratis, schreef ik toch ;)
@Luud Je hebt gelijk. Het was ook te mooi om waar te zijn.