De "besnijdenis van Jezus" en "Hendrik van Wijn"

Als je deze woorden in Google intypt, met aanhalingstekens, dan krijg je een verwijzing naar een archiefinventaris. Met die archiefinventaris heb ik een paar weken geleden kennis gemaakt, nadat Aike van der Ploeg op dit forum een opmerking had gemaakt over het oudste stuk van het Nationaal Archief. Bij controle, naar aanleiding van die opmerking, bleek er een aantal archiefinventarissen te zijn met datering van stukken uit de elfde eeuw. Omdat dit niet juist is - ons oudste stuk dateert immers van 1166 - heb ik de dateringen van deze inventarissen gecorrigeerd. Zo voorkom je verkeerde verwachtingen bij eventuele belangstellenden.

Fragment van de eerste pagina van een tractaat over de afkomst, geboorte en besnijdenis van Jezus, gedeeltelijk naar Nicolaus de Lyra en Thomas van Aquino

Bij één archief, dat van Hendrik van Wijn, moest ik toch wel even in het depot dit archief zelf gaan bekijken, omdat daarvan de datering der stukken in de beschrijvingen niet echt duidelijk was. Toen bemerkte ik dat men destijds niet de stukken zelf had gedateerd, maar de inhoud ervan, of, in geval van een afschrift, de datum van het origineel had vermeld. Dat is uiteraard onjuist. Voor een volledige correctieslag had ik geen tijd tot anderhalve week later het computernetwerk van het Nationaal Archief plat ging. Geen gebruik van e-mail meer, alle bestanden en databases onbereikbaar. Dus nu kon je alleen offline werken, of noodgedwongen naar huis gaan.

Een uitgelezen gelegenheid om weer eens het oude handwerk te verrichten: fysieke archiefdocumenten in handen nemen, de datering checken en deze zo nodig verbeteren. Ruim 300 mappen, op 2,5 meter plankruimte, dus dat lukte wel in een paar uur. Enige orde was niet in het archief aanwezig: het leek een volledig willekeurige verzameling documenten, originelen en afschriften, blijkbaar in de aangetroffen volgorde afgenummerd en in die volgorde in de archiefinventaris vermeld.

Het bloed kruipt waar het niet gaan kan en dus probeerde ik toch een structuur te onderkennen. Eerst maar eens even de beschrijvingen van de originele stukken van vóór 1740, het geboortejaar van Van Wijn, apart gezet. Deze stukken kan hij nu eenmaal niet opgemaakt of ontvangen hebben, dus heeft hij ze verzameld. In wat overbleef, herkende ik veel materiaal dat betrekking had op het beheer van archieven. Dus de beschrijvingen maar eens ordenen naar de functies van Van Wijn: landsarchivaris en archivaris van Holland. En pensionaris van Brielle en Gouda. Zo'n indeling is immers de meest voor de hand liggende bij persoonsarchieven. Deze benadering bleek aardig te werken. Ik hield toen nog maar weinig beschrijvingen over, welke ik kon relateren aan historisch onderzoek van Van Wijn, dat hij als historicus of letterkundige had verricht.

Zo ontstond een nieuwe archiefinventaris, waarbij de beschrijvingen herordend zijn, ingedeeld naar de functies van Van Wijn. Aan het archief zelf is niets gewijzigd, op één inventarisnummer na, dat is gesplitst.

Dan rijst de vraag: is zo'n exercitie nu zinvol? Is de toegankelijkheid van het archief nu echt verbeterd? Omdat de beschrijvingen nauwelijks zijn gewijzigd, geeft een standaard zoekactie op de website van het NA, of in Google, niet méér resultaten. Wat mijns inziens wel aanzienlijk is verbeterd, is de begrijpelijkheid van de gepresenteerde beschrijvingen. Elke hit verwijst nu naar een functie waaruit de stukken zijn ontstaan, en geeft de mogelijkheid om gelijksoortige stukken te vinden die over hetzelfde of een aanverwant onderwerp gaan, maar die met de meest gebruikte zoekmethode - zoeken op enkelvoudig trefwoord - niet opduiken.

Dus de besnijdenis van Jezus en Hendrik van Wijn hebben in zoverre iets met elkaar te maken dat de laatste als historicus of letterkundige aan het eerste enige aandacht heeft geschonken, of had willen schenken. Dat blijkt uit de plaatsing van de beschrijving in de desbetreffende rubriek. Ook kun je uit de oorspronkelijke archiefinventaris niet dan met veel moeite opmaken dat in dit archief veel materiaal is opgenomen van de eerste archiefinspectie van Van Wijn als archivaris. Dat blijkt nu zonneklaar uit de nieuwe archiefinventaris (rubriek B.5).

De eerste pagina van aantekeningen Van Wijn van zijn inspectiereis naar Zeeland en België, in een ongebruikte kantooralmanak

Archivarissen beweren dat 'context' belangrijk is bij archiefonderzoek. Met deze bijdrage hoop ik hiervan een voorbeeld te hebben gegeven. Maar de context is niet van belang bij het zoeken, maar pas bij het vinden, bij de interpretatie van het gevonden materiaal. Val de onderzoekers niet lastig met context als zij hun vragen stellen, maar lever die mee met het antwoord. Informatie gestructureerd aanbieden is daarbij één van de mogelijkheden.

Behalve dat ik dit typische archivarissenwerk nuttig acht, vind ik het ook leuk. Het computernetwerk van het Nationaal Archief kan mij niet vaak genoeg uitvallen.