We hebben met metadata al bijna meer om het lijf!
De actie loopt bijna op zijn eind. Van de drie bestellingen die ik namens een groep van 32 mensen g...
Deze archivaris 2.0 sluit een beetje aan bij wat Sanne Roemen vorige week schreef over Information Curating:
Eigenlijk had ik hier iets over Storify willen schrijven, althans, dat heb ik Chris afgelopen week beloofd. Maar het wordt iets anders, met een bijrolletje voor Storify.In een van zijn Archievenblad-columns (van december 2009) schreef Luud over de nieuwe archivaris die nodig was. Dat zou eerder een communitymanager dan een archiefbeheerder moeten zijn.
Archivarissen moeten zich bezig houden met het (beter) toegankelijk en vindbaar maken van informatie in archiefmateriaal. Dat doe je niet meer in je eentje op een kamer met uitlegtafel, maar achter een beeldscherm met community's van gebruikers die soms beter thuis zijn in de materie dan je zelf bent. Het archivarissenwerk van de toekomst bestaat uit het opzetten en onderhouden van community's, het coördineren, controleren, mensen mobiliseren en verbinden.
Je hebt iemand, of misschien wel een hoop iemanden nodig, die de rol van beheerder, conservator, ontsluiter van de informatie rond dat thema op zich nemen. Mensen dus, niet een machine, niet een databank, niet een mashup van social media. Mensen die verhalen verzamelen, bundelen, maken, filmen, fotograferen, schrijven, publiceren, filteren, waarde eraan toevoegen, groeperen, aanvullen, actualiseren, in context zetten, betekenis geven, opnieuw ontsluiten, monitoren, de dialoog faciliteren, experts opsporen en uitnodigen. En je hebt iemand nodig die mensen opspoort en aan elkaar verbindt die passie voor het onderwerp hebben, er een mooi verhaal over kunnen en willen vertellen, autoriteit hebben.
Maar ontbreekt er bij die curator van Roemen en die archivaris nieuwe stijl van Luud niet iets cruciaals? Gaan ze met hun nadruk op toegankelijkheid, vindbaarheid en betekenisgeving niet voorbij aan die ene bijzondere eigenschap van archieven, die in het Engels zo mooi de "evidential value" genoemd wordt?
Archiefstukken leveren bewijs en die bewijswaarde hangt onlosmakelijk samen met de authenticiteit van archiefstukken.
Luud schrijft terecht dat archivarissen er niet zijn "om dozen te stapelen en serverparken in de lucht te houden."
Maar archivarissen zijn ook meer dan veredelde discussieleiders en verzamelaars van verhalen.
Archivarissen moeten in staat zijn om vast te stellen dat een ge-photoshopte foto soms wel en soms niet authentiek is (zie deze Storify-samenvatting).
Archivarissen moeten kunnen vaststellen wat bij een conversie van Powerpoint naar PDF de gevolgen voor de bewijswaarde en authenticiteit van de archiefstukken zijn.
Archivarissen moeten aangeven welke metadata cruciaal zijn om ook over honderd jaar nog te kunnen vaststellen of een e-mail, tweet of blogpost 'waarachtig' is.
Dat is wat de "nieuwe" archivarissen moeten leren.
Het oprichten van communities, het vertellen van verhalen en faciliteren van gebruikers is allemaal secundair. Dat kunnen ook anderen doen...
Reacties
Ik ben het helemaal met je eens. Dit is inderdaad de kerntaak van een archivaris, welke vorm het archief (of, voor mijn part, de informatie) ook heeft. Ik meen me te herinneren dat een naar verhouding felle twitterdiscussie volgde op de column van Luud.
Het enige waar ik het niet mee eens ben is dit voorbeeld:
Archivarissen moeten in staat zijn om vast te stellen dat een ge-photoshopte foto soms wel en soms niet authentiek is.
Een archivaris moet de authenticiteit van het 'informatie-object' veiligstellen, garanderen enz. maar niet vaststellen. Althans niet zoals je het bespreekt in die Storify-samenvatting (mooi middel, overigens). Want je hebt het daar niet over authenticiteit, maar over betrouwbaarheid. Dat lijkt hetzelfde (en het ligt ook dicht tegen elkaar aan), maar is het niet.
Volgens de Archiefterminologie is authenticiteit:
...een eigenschap van een archiefstuk dat de integriteit vaststaat als gevolg van een controleerbare wijze van archiefvorming, overlevering, bewaring en raadpleging
En integriteit wordt beschreven als:
Eigenschap van een archiefstuk of archiefbestanddeel dat zijn vorm, inhoud en structuur bij raadpleging gelijk zijn aan de vorm, inhoud en structuur op het tijdstip dat het werd ontvangen of opgemaakt.
(Wat is dat toch fijn, die Archiefwiki!)
Even los van het wat kromme taalgebruik van de beschrijving van authenticiteit, het heeft niets te maken met het al dan niet gefotoshopt zijn van een afbeelding. Het gaat er om waar deze foto is gevormd, bewaard enz.
Ik heb bij jou voorbeeld het gevoel dat je eerder betrouwbaarheid voor ogen had. NEN2082 beschrijft het verschil als volgt:
Betrouwbaarheid van een archiefstuk heeft betrekking op de inhoud van het stuk. Is het een volledige en nauwkeurige weergave van de transacties, activiteiten of feiten waarvan het getuigt. Integriteit heeft betrekking op volledigheid en het voorkomen van ongeautoriseerde wijziging van het archiefstuk, terwijl bruikbaarheid betrekking heeft op het bekend zijn van de vindplaats en het feit dat het archiefstuk kan worden teruggevonden, weergegeven en geïnterpreteerd, waarbij de relatie tot de context duidelijk is en gehandhaafd blijft.
Persoonlijk vind ik betrouwbaarheid een zaak van andere experts. In jou voorbeeld een gespecialiseerde fotograaf en 'getuigen'.
De foto is authentiek voor Internetrecht, maar de geplagieerde versie is ook authentiek voor Thier. Het enige wat de archivaris kan vaststellen (of moet garanderen) is welke versie door wie gebruikt is e.d.
Ik geef toe dat er wellicht een grijs gebiedje in deze nuance zit. ;-)
Dank je Chido. Storify is ondertussen bijgewerkt, want @FBit vond dat ik de discussie opnieuw oprakelde...
Op die authenticiteit-betrouwbaarheid-integriteitsdiscussie kom ik elders binnenkort terug. Het gaat nu even om de rol van de archivaris.
Het ging mij ook om de rol van de archivaris. Ik ben het volledig eens met je beschrijving, met die kanttekening dat inhoudelijke betrouwbaarheid niet tot die rol behoort. De archivaris kan simpelweg niet garanderen dat alles wat in zijn (e-)depot opgenomen is, een volledige en nauwkeurige weergave van de transacties, activiteiten of feiten waarvan het getuigt weergeeft. Dat is ook niet zijn taak. Daar heb je 'inhoudelijke' vakspecialisten voor.
Vind ik.
(Waar 'zijn' staat als bijvoegelijk voornaamwoord, mag ook 'haar' gelezen worden. Net waar u zin in heeft.)
Ik denk er nog over na... maar ik denk nu al dat de term 'archivaris' hier misschien voor vertroebeling zorgt. Misschien, als Luud de term 'archiefmedewerker' of zoiets zou hebben gebruikt, zou de hele discussie wat milder zijn verlopen?
Want we kunnen archivistisch praten wat we willen, maar als onze besturen, opdrachtgevers, financiers of wie dan ook ons ten doel stellen om bijvoorbeeld dat door sommigen verfoeide brede (erfgoed)publiek te bereiken, ja, dan is een kerntaak van een archiefinstelling (en dus van een medewerker daarvan, niet noodzakelijkerwijs een archivaris in de zin van bovenstaande reacties) ook hetgeen Luud omschrijft (of iets anders, waarmee je hetzelfde bereikt).
Luud zoomt daarbij in op een specifieke functie van archivarissen/archiefmedewerkers, namelijk het toegankelijk maken van materiaal (en wat hij daarover zegt, daar ben ik het volkomen mee eens, voor zover ik me de hele column voor de geest kan halen). Ik neem niet aan dat hij bedoelde dat iedere 'archivaris' zo'n communitymanager moet worden. Maar een deel van de 'nieuwe archiefmedewerker' zal dat wél moeten zijn, en een ander deel zal ge-photoshopte foto's moeten controleren op authenticiteit (iets wat overigens ook anderen kunnen doen, net als dat communitymanagement).
Laat ik het anders stellen: de archivaris waarover jullie het hierboven hebben gehad, maakt nu al en zeker in de toekomst maar een fractie uit van het personeelsbestand van een archiefdienst. En hun werk betreft maar een van de kerntaken van die archiefdienst. Andere kerntaken worden vervuld door andere medewerkers (die ik voor het gemak maar even als 'archiefmedewerkers' aanduid). Dat laatste is waar Luud in mijn optiek over schreef, en waar ik me voor pakweg 99% mee bezighoud.
Christian, de archivaris waar ik het over heb (en ik vermoed Ingmar ook) werkt niet per definitie bij een openbare archiefdienst en houdt zich niet per definitie bezig met alleen overgebracht (en dus openbaar) materiaal.
Archivarissen schuiven steeds verder op naar voren en komen bij (grotere) DIV-organisaties terecht of worden via detacheringsbureaus zoals DOXIS, VHIC en KB&P ingehuurd. Of ze werken als adviseurs binnen grotere (overheids)organisaties.
Het controleren van de authenticiteit (en dus niet de betrouwbaarheid) van een gefotoshopte foto - om bij dat voorbeeld te blijven - kan inderdaad ook prima door een 'archiefmedewerker' gedaan worden. Maar dat doet deze medewerker aan de hand van eisen, normen en waarderingsystemen die door een archivaris zijn opgesteld of goedgekeurd. Mag ik hopen. Net als dat ik hoop dat die archivaris betrokken is bij het op- en inrichten, beheren en toetsen van de omgeving die de authenticiteit moet waarborgen.
Ik ben het met je eens dat de door ons beschreven archivaris slechts een fractie van het bestand van een archiefdienst uitmaakt - nu al. Dat is niet erg, zolang ze maar op de juiste functies (ook in het lijnmanagement) zitten en de juiste verantwoordelijkheden en bevoegdheden hebben. (En bij sommige vooral grote archiefdiensten constateer ik zo langzamerhand een onbalans in het nadeel van de archivaris. Blijkbaar zijn archiefdiensten ineens ook interessant voor andere beroepen om carrière in te maken.)
Ik ben het ook met je eens dat veel kerntaken van archiefDIENSTEN door niet-archivarissen uitgevoerd kunnen worden, in veel gevallen zelfs beter. Maar, net als je beschrijft, ondertussen zijn de kerntaken van de DIENSTEN niet één-op-één te vergelijken met de kerntaken van de ARCHIVARIS.
@Chido: Ik ben het helemaal eens met je eerste opmerking (en met de rest ook trouwens - het 'bijt' mijn verhaal ook niet). Echter heb ik mijn reactie maar even binnen de context van (openbare) archiefdiensten gehouden, omdat ik het zware vermoeden heb dat ook Luud zijn column binnen die context heeft geschreven en bedoeld.
Wat dat aangaat verliezen archivarissen niet alleen terrein, maar winnen ze er ook weer elders bij. ;-)
Het verschil tussen de archivaris van Sanne Roemen en van mij is inderdaad, zoals Christian terecht opmerkt, dat ik de archivaris als communitymanager nadrukkelijk wil inzetten om informatie beter toegankelijk en daarmee beter vindbaar te maken. Verhalen verzamelen is geen taak voor een archief. Die hype gaat weer een keer voorbij en dan blijft het beheren van informatie nog steeds als kerntaak staan. Overigens is dit wel een interessante discussie omdat in mijn toekomstbeeld de archivaris waar Ingmar en Chido het over hebben waarschijnlijk inderdaad ergens anders werkt dan in een openbare archiefdienst. In een ideale wereld, en daar zijn we niet ver vanaf, krigjen archiefdiensten teninste de overheidarchieven in goede en geordende staat aangeleverd en daarmee is het niet nodig om daar nog allerlei controles op uit te oefenen. Dat moet gedaan zijn voordat het archief geschoond, beschreven en verpakt overgedragen is. We hebben hier ook nog de handicap dat de omslag naar digitale archiefbeheer nog niet voltrokken is. In die nieuwe werkelijkheid denk ik dat er een tweedeling van archivarissen gaat plaatsvinden. De archivaris zoals Ingmar die beschrijft en de archivaris waar ik (en waarschijnlijk ook Christian) het over heb. "Mijn" archivaris werkt vooral aan het beschikbaarstellen van informatie en probeert daar gaandeweg de digitale informatie voor onderzoekers en zoekers beter vindbaar te maken. De archiefvorming is dan een volledig geautomatiseerd proces geworden waar hele andere vaardigheden nodig zijn om daar de noodzakelijke waarborgen (authenticiteit) en technische vraagstukken (bv. conversie) goed te laten verlopen. In mijn ogen zijn die twee takken van de archiefsport zo uiteenlopend dat het niet meer mogelijk is om dat in 1 fucntionaris te verenigen. Digitale dienstverlening en de archiefinspecteur, twee verschillende werelden.
Dat is mijn toekomstbeeld.
@Luud Ha, daar ben je dan toch ;-)
Wat ik mis in jouw toekomstbeeld zijn beheer en behoud. Het lijkt er op dat jij er van uit gaat dat eenmaal goed gevormde (digitale) archieven vanzelf 'goed' blijven waardoor je je alleen nog maar druk hoeft te maken over beschikbaarstelling aan het publiek. Maar vragen als restaureren of niet, migreren of niet, vervangen of niet en welke metadata moeten we dan vastleggen, zullen toch ook vanuit archivistisch oogpunt (om het zo maar even te noemen) beantwoord moeten worden?
@Ingmar
Vanzelf komt alleen de zon op heb ik altijd geleerd. De rest kost geld.
Ik zie een echte harde tweedeling tussen de nieuwe "technische" archivaris, die beheer en behoud en conversie enz. in de vingers heeft en een nieuwe digitale dienstverlener archivaris die probeert de bezoeker/onderzoeker te helpen via beeldschermen op afstand om informatie terug te vinden in die systemen. Die dienstevrlener kan dan ook proberen op basis van de vragen die komen en de informatie die gevonden wordt om met tagging, of wat dan ook die informatie beter vindbaar te maken. Twee gescheiden disciplines met hun eigen competenties.
Of die dan allebei in dezelfde organisatie werken, dat weet ik niet, maar dat is ook niet zo relevant. En dat beheer en behoud doe je bij de archiefvormer. Overdracht is zinloos.
Leuk hoor, deze discussie. Volgens mij gaan we tot de kern (of een aantal kernen) komen.
@Luud
Ik zie die tweedeling niet 'hard' als jij 'm ziet. 'De Archivaris' zal van zowel het technische beheer en behoud (b&b) als het sociale dienstverlenen iets af moeten weten (en ervaring mee moeten hebben), al was het maar omdat dienstverleningseisen gevolgen hebben voor b&b en vice versa. Deze dienstverlening kan plaatsvinden bij een archiefdienst of bij de archiefvormer. Authenticiteit e.d schaar ik voor het gemak even onder b&b en ik heb het over b&b op de lange termijn.
Je opmerking over b&b van digitaal materiaal bij de archiefvormer is een veelgehoord uitgangspunt, maar ik ben het er niet mee eens. Mijn indruk is dat juist dit b&b relatief veel stichtings- en beheerskosten met zich meebrengt en kennisonderhoud vergt. Meer dan wij (en de archiefvormers) gewend zijn. Ik zie dat niet opgebracht worden door kleinere gemeenten, regiopolities, waterschapjes en ander grut. Dat konden ze al niet goed voor de papieren situatie (daarom zijn ze vaak ook aangesloten bij een archiefdienst) en ik verwacht voor de digitale omgeving geen verbetering. Terwijl de kansen op verlies (en daarmee de risico's) groter zijn.
Om die reden zie ik ook een 'verlengde' meerwaarde voor archiefdiensten. Mijn indruk is dat archiefdiensten, op enkele positieve uitzonderingen na, die meerwaarde zelf niet (willen) zien. In plaats daarvan storten ze zich - als een vlucht naar voren - uit alle macht op de dienstverleningskant.
Deze ontwikkelingen moeten we doorbreken. De 'nieuwe' archivaris moet zowel van b&b, als van sociale dienstverlening weten en deze kennis moet gecumuleerd worden in ten minste de archiefdiensten. Zo blijft er voor zowel het vak als de infrastructuur een mooie gezamenlijke toekomst bestaan. (Amen ;-))
@Chido
Hoor ik jou nou zeggen dat b&b duur is en mede daarom beter door archiefdiensten uitgevoerd kan worden?
Is het niet zo dat de archiefvormer (ik ga even alleen praten over de overheid) sowieso de kosten betaald. Dus wat maakt het uit of dat uit het potje van G of van A komt.
Ik ben groot voorstander van een gezamenlijk oplossing voor het e-depot, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar als dat niet kan, om wat voor reden dan ook, dan blijft de plaats waar de digitale bestanden geparkeerd blijven irrelevant.
Het begrip verlengde meerwaarde klinkt mij onbekend in de oren, sterker nog, ik heb er geen enkel beeld bij. Kun je daar wat meer over vertellen?
Je verhaal klinkt een beetje als: behouden wat we hebben! Maar het gaat toch over informatiebehoud en niet over het in stand houden van archiefdiensten of van het beroep "archivaris"?
Whatever it takes om de informatie te beheren, behouden en beschikbaar stellen. Al moeten we alles in stukken knippen.
Luud, geloof het of niet, maar er zijn best wel wat archiefdiensten in dit land die gevormd worden door meerdere overheden. Zeker kleinere gemeenten werken zo samen of sluiten zich aan bij een grotere gemeente. Formeel doen ze dat omdat ze een bepaald kwaliteitsniveau willen leveren tegen zo laag mogelijke kosten. Het is goedkoper om de kennis en kunde te concentreren, dan om ze allemaal apart bij te houden voor zo iets niet-primair als archief. Om maar te zwijgen over de stichtingskosten van een archiefbewaarplaats. Kosten delen is goedkoper. Of dacht je dat al die gemeenten voor de lol gingen samenwerken? ;-) Hetzelfde geldt voor het beheer van digitale archieven. Zo'n I&A-afdelinkje gaat echt niet iemand vrijmaken om zich bezig te houden met het leesbaar houden van vage oude bestandsformaatjes, laat staan de ze hem of haar moeilijk gaan laten doen over migratie, conversie, backups en authenticiteit. En DIV is vooral bezig met de waan van de dag bij de ambtenaren en moet daarnaast meedoen met onzin als zaakgericht werken en zo. Dus die hebben ook wel wat beters te doen... Het is dus niet 'het is duur, dus laat de archiefdienst het maar opknappen', maar juist ' het is goedkoper als onze gezamenlijke archiefdienst het doet, dan als we los van elkaar allemaal hetzelfde gaan doen'. Niet anders dan in de papieren situatie. Zie hier je 'verlengde' meerwaarde als b&b-functie. Maar dan moet de archiefdienst daar wel klaar voor zijn. Dus ook investeren in het 'nieuwe' b&b. En waarom zou je daar dan niet mensen voor gebruiken die daar ook altijd al geschikt voor waren. Ik zou zo langzamerhand wel weer eens de mening van de aanstichter van deze discussie willen horen...
De aanstichter leest geamuseerd mee en reageert later nog...
@Chido
Ik snap het probleem niet zo. Als die gemeenten samenwerken op het gebied van DIV en/of ICT, prachtig toch? Dan kunnen ze toch ook gezamenlijk het probleem van het e-depot aanpakken? Daar heb je toch geen al dan niet gezamenlijke archiefdienst voor nodig?
De plaats waar het digitale archief terecht komt is irrelevant. Levert geen kennis en meerwaarde op.
Ik heb het niet over de rol van de "technische" archivaris, die blijft onverminderd noodzakelijk.
Net zo goed als je nu medewerkers hebt in een archiefdienst die beter zijn met publiek en anderen die dan niet zijn, zullen we dat ook in de toekmst houden. Een archivaris hoeft geen duizendpoot te zijn, die moet gewoon een goede specialist worden. Die hebben we nodig. All-rounders zullen er vast ook wel blijven, maar de problemen van nu vragen om specialisten die open blijven staan voor de andere kant van de archivaris.
@Luud Volgens mij praten we langs elkaar heen. 1. Mijn ervaring is dat gemeenten op ICT-gebied nauwelijks met elkaar samenwerken en op DIV-gebied al helemaal niet (er zijn wel wat convenanten op papier, maar in de praktijk leidt het eigenlijk tot niets). Juist op het gebied van archief werken ze samen. 2. Het ontbreken van kennis van en ervaring met het werk van de dienstverleningsarchivaris leidt tot onbegrip bij de B&B-archivaris en vice versa. Een beetje zoals de verkoper van een softwaresysteem die een klant gouden bergen belooft en niet begrijpt dat de systeemontwerper dat niet kan leveren. Dat pleit wat mij betreft voor meer dan puur en alleen specialisatie in technisch of dienstverlenend. 3. Je reactie gaat niet in op mijn stelling dat gemeentelijke organisaties, buiten de archiefdienst, het beheren van oud archief niet als kerntaak zien en de kennis- en kundeopbouw voor b&b bij archiefdiensten hebben belegd. Het risico is veel groter dat de gemeenten gaan samenwerken in een tweede 'archiefdienst' die het edepot beheert en daarna flink gaan korten op de traditionele archiefdiensten. Tenzij die diensten die rol naar zich toetrekken. Waarom denk je dat het GAR daar zo bovenop zit? 4. De plaats waar het digitaal archief opgeslagen wordt levert wel kennis en meerwaarde op, omdat er specifieke kennis nodig is voor het beheer. En dat is meteen de meerwaarde.
@Chido
Ik lees uit jouw reactie dat je het liefst de status quo handhaaft die er nu is.
Ik wil er juist voor pleiten dat we in het licht van alles wat nu in beweging is een andere richting kiezen.
De splitsing tussen papieren archief en digitaal archief komt er onherroepelijk. En het papieren archief zal er onder lijden daar ben ik van overtuigd.
ad 1. De problemen en uitdagingen die nu gaan ontstaan zullen er toe leiden dat er meer samengwerkt zal moeten worden, ook op de gebieden van ICT en DIV.
ad 2. Ja en? De problematiek loopt zo ver uit elkaar dat er een scheidng zal ontstaan. Dat is niet erg, als je er je maar bewust van bent en er actie op onderneemt. Omdat je van twee werelden komt wil nog niet zeggen dat jeniet kunt samenwerken of begrip voor lekaars qwerk kunt hebben.
ad 3. Dat vind ik een hele merkwaardige redenering. De gemeente Rotterdam neemt het beheren van oud-archeif niet als kerntaak, maar ze onderhouden wel een archiefdienst? Los daarvan, als de archiefdienst de rol van e-depotspecialist naar zich toe trekt wordt er nog steeds bezuinigd op de traditionele taak. Of denk je dat ze die dan als bonus er bij blijven doen? Als traditionele archiefdienst moet je je ontwikkelen tot een expert op het gebied van digitale dienstverlening. Dan heb je (ook) een meerwaarde voor de gemeentelijke organisatie.
Ik geloof juist dat als je de werelden van het papier en digitaal scheidt de traditionele archiefdienst veel zichtbaarder blijft dan dat het een onderdeeltje wordt van een e-depotdienst. Het is een fundamenteel andere materie.
4. Een centrale voorziening voor het e-depot blijft mijn voorkeur houden. Dat is het meest efficiciënt en uiteindelijk gaat het allemaal over euro's. Ik hoef geen e-depot maar ik wil er wel diensten uit verlenen. Volgens mij komen we geen stap verder tot elkaar en misschien is dat maar goed ook :)
@Luud
Ik kom in week 7 nog terug op onze discussie. Zet maar vast in je agenda ;-)
@Ton
Interessant. Weer net een andere insteek. Ga ik nog eens nader bekijken. Begrijp ik het overigens goed dat je authenticiteit en betrouwbaarheid gelijkschakelt?
@Ton
Ik geloof niet dat ik de reikwijdte van je bijdrage helemaal begrijp.
Wat ik denk te begrijpen is dat er veel gaat veranderen in de manier waarop archieven gevormd gaan worden en dat de archivaris waar wij het nog steeds over hebben een heleboel andere competenties zal moeten hebben dan die we nu bezitten. Misschien is een discussie over dit onderwerp irl een goede optie? Ik ben er wel voor in om eens in gesprek te gaan met jullie allen.
@Ton
Ik ben het met je eens dat authenticiteit en betrouwbaarheid in elkaars verlengde liggen en dat de 'reputatie' van de zender er mee te maken heeft. Maar is dat laatste wel iets waar je de archivaris controle op kan laten uitoefenen of zelfs maar wil laten vastleggen?