Archief van de Friese Admiraliteit gaat twee keer in vlammen op

HARLINGEN - Deze dag in de geschiedenis van Harlingen, 241 jaar geleden, 12-13 januari 1771: het gebouw van de Admiraliteit van Friesland aan de Zuiderhaven gaat in vlammen op.

De Friese Admiraliteit was één van de Admiraliteiten ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Admiraliteiten waren verantwoordelijk voor het uitrusten en bemannen van schepen. De Friese Admiraliteit werd opgericht op 6 maart 1596 en ontbonden in 1795, toen de Franse tijd in Nederland aanbrak.

Al in 1631 waren er door de Staten van Friesland onderhandelingen gevoerd met Harlingen over de verplaatsing van de Admiraliteit. In 1644 gebeurde dit en werd de Admiraliteit van Dokkum naar Harlingen verplaatst. Harlingen nam de verplichting op zich om voor de huisvesting van de admiraliteit gebouwen, pakhuizen enzovoort beschikbaar te stellen. Tevens had het stadsbestuur beloofd om op stadskosten zorg te dragen voor gevangenhuizen, een woning voor de Kamerbode, enzovoorts. Met de vervulling van die belofte werd zeer getalmd. Pas na een vrij scherpe brief, waarin door de Staten van Friesland op spoedige verandering werd aangedrongen, bood men het college van de Admiraliteit van Friesland een groot perceel aan, gelegen aan de noordzijde van de Zuiderhaven, tegenover de grote werf. Op deze plaats (nu Zuiderhaven 63) verrees een groot gebouw, ’s Lands Magazijn.

In de nacht van 12 op 13 januari 1771 brak er brand uit in dit gebouw van de Admiraliteit van Friesland. Door de lage waterstand en de felle koude, waardoor het water in de slangen bevroor, kon niet worden geblust. Het hele gebouw met nagenoeg alles wat erin aanwezig was, onder andere het grootste gedeelte van het archief van de Admiraliteit van Friesland, ging in vlammen op.

Veel bronnen van de Friese Admiraliteit zijn er tegenwoordig niet meer over. Bij de grote brand van 12 op 13 januari 1771 in Harlingen ging niet alleen vrijwel al het archiefmateriaal van de Admiraliteit in vlammen op, maar daarnaast ook vele kaarten en documenten met betrekking tot de geschiedenis van Friesland. Het weinige resterende archiefmateriaal werd overgebracht naar het Departement van Marine te Den Haag. Toen daar op 8 januari 1844 brand uitbrak, verging nagenoeg al het resterende archiefmateriaal.

Op dezelfde plaats aan de Zuiderhaven verrees een nieuw gebouw, het nieuwe ’s Lands Magazijn, dat in 1776 in gebruik werd genomen. Van dit nieuwe gebouw bestaat een bekende prent, getekend door Jan Bulthuis en gegraveerd door Carel Frederik Bendorp, verschenen in de ‘De Tegenwoordige Staat van Friesland’, 1786-1792.

Nadat de Admiraliteit van Friesland in de jaren van de Franse revolutie was opgeheven, kwam het gebouw aan de Zuiderhaven in gebruik bij de "Sociëteit Harlingen tot uitoefening van de walvischvaart op Groenland en Straat Davids". Aan deze bestemming kwam een einde toen de walvisvaart te Harlingen werd opgeheven.

In 1864 besloot de gemeenteraad van Harlingen tot oprichting van een HBS (Hogere Burger School) en in 1865 werd het gebouw aan de Zuiderhaven daartoe aangekocht en naar de eisen ingericht. Aanvankelijk was de school een driejarige gemeentelijke HBS, maar later is deze omgezet in een Rijks HBS met vijfjarige cursus. Toen in 1928 het nieuwe gebouw van de HBS in Harlingen gereed kwam, kreeg de gemeente weer de beschikking over het aan de Zuiderhaven gelegen pand, en moest daarvoor opnieuw een bestemming worden gezocht. Het perceel werd in 1929 verkocht aan de C.A.F. (de Coöperatieve Vereniging tot Aankoop en Bewerking van Landbouwbenodigdheden voor Friesland) als pakhuis voor kunstmeststoffen. Begin jaren ’60 kwam hier het R.K. verpleeghuis St-Hubertus. Op 7 juni 1991 opende L.J. Lyklema, Gedeputeerde van Friesland het vernieuwde St. Hubertus, wooncentrum voor ouderen.

Een afbeelding van 's Lands Magazijn in Harlingen

*Jeanine Otten is werkzaam bij het Hannemahuis, centrum voor Harlinger cultuur en historie.