Column Archievenblad: Straal me op

Dit is een soort van open brief aan alle actievarissen, radicale archivarissen, vakgenoten die vinden dat het allemaal anders moet, pleitbezorgers van keiharde paradigmaverschuivingen. Mijn eerste column is voor ons.

De KVAN-dagen staan voor de deur. Precies tien jaar geleden mocht ik daar voor het eerst zelf iets vertellen. Geen idee wat gewoonlijk onderwerpen waren, maar ik vond toen Second Life (wie kent het nog?) een mooie binnenkomer.

Second Life (SL) is de hype lang voorbij maar nog altijd springlevend (en winstgevend!) Met als motto ‘jouw wereld, jouw verbeelding’ gingen avatars aan de slag met architectuur, educatie op afstand, zelfhulpgroepen, nieuwe kunstvormen en modewinkeltjes. Bij de massa bleef het beeld echter steken bij digitale porno in drie dimensies. Niets menselijks was avatars vreemd. Het internet in herhaling, maar dan minder plat.

Mijn motivatie om in SL te stappen was een stuk suffer: nieuwe wegen voor digitale dienstverlening verkennen. Ik sloot me aan bij bibliothecarissen en een handvol archivarissen. Voor mij was SL het meest visuele voorbeeld van wat zich online openbaarde: het ontluikende sociale web. Het internet niet alleen als bron van informatie, maar als platform voor interactie, niet alleen van techneuten, maar voor gewone mensen. Digitaal maar niet onpersoonlijk.

Een wereld met schijnbaar oneindig veel vrijheid. Als je een Canadees archiefcongres wilde bijwonen, dan kon dat. Als je liever met elfenvleugeltjes door je digitale studiezaaltje wilde fladderen, dan kon dat ook. Met onze verbeelding als enige beperking zouden we het allemaal anders doen. Dacht ik.

Misschien was ik naïef of heb ik onze verbeeldingskracht overschat. In een wereld waarin avatars naast lopen, rijden en vliegen zich konden verplaatsen door teleporteren (denk Star Trek) begonnen informatieprofessionals gek genoeg met het kopen van een eigen eiland. Daar werd in klassieke stijl een heuse informatietempel neergezet, met smalle ingang en daarvoor een brede zuilengalerij. Kwamen er al bezoekers naar het eiland, dan bleven ze gefrustreerd met hun virtuele zelf tussen de zuilen steken. Later ontstond de weinig disruptieve gedachte om dan maar een soort pop-up informatiedesk te beginnen op het plein vóór het gewraakte gebouw. Maar nog altijd óp het eiland.

Langzaam gingen informatiewerkers zich op hun gemak voelen in die nieuwe wereld, ze muisden hun poppetjes tussen zuilen door en begonnen te vergaderen over zin en onzin van virtuele gebouwen. Er kwamen chatbots in de dienstverlening, archivarissen vlogen het eiland af de virtuele samenleving in, begonnen die te documenteren en avatars zagen dat het goed was. De wereld veranderde, al was het dan virtueel.

Aan die ontnuchterende ervaring denk ik vaak als we praten over digitale archiefdienstverlening. Die is nog te vaak en te veel een herbouwsel in bits en bytes van onze fysieke wereld met dito beperkingen. Het blijkt moeilijk om het nieuwe te bedenken met als enige referentie het oude, zelfs als beperkingen van het oude niet gelden voor het nieuwe.

De teleurstelling over het uitblijven van revolutie is zelfs onder archivarissen vaak groot. Maar in de praktijk ontstaat duurzame verandering vaak niet door een spectaculaire teleportatie naar een andere wereld, maar door ogenschijnlijk saaie stapjes naar een volgende plek, onderweg samen professioneel vooruit struikelend.

Dus al het getreur over te langzaam veranderen, te weinig vernieuwen, paardloze koetsen en zo meer, laten we die tranen drogen.

Als de KVAN-dagen achter de rug zijn en je bent somber om alle grote sprongen die we niet hebben gemaakt, alle gemiste kansen op revolutie, dan teleporteer jezelf terug naar vorig jaar en zie de vele kleine verschillen die zijn gemaakt tussen dat wat toen was en dat wat nu is. Koester de evolutie in innovatie. Lang leve stapjesgewijze verandering.

Deze column verscheen in het Archievenblad (jaargang 121, nummer 5, 2017). Bij die column tekende Niels Bongers een illustratie, maar de afbeelding bij deze blogpost komt uit Second Life.

Update 2 september 2017: met dank aan Niels Bongers alsnog zijn illustratie hieronder.