De ontbrekende rol van archiefwetenschap in de vacaturetekst voor de Bijzonder Hoogleraar 'Erkenning, dialoog en herstel na interlandelijke adoptie'

Naar aanleiding van de vacaturetekst voor de bijzonder hoogleraar ‘Erkenning, dialoog en herstel na interlandelijke adoptie’, wil ik iedereen die met archieven werkt, enkele reflecties meegeven aan de hand van deze notitie.

Adviesnotitie:
De ontbrekende rol van archiefwetenschap in de vacaturetekst voor de Bijzonder Hoogleraar 'Erkenning, dialoog en herstel na interlandelijke adoptie'

1. Inleiding
Deze notitie beoogt een inhoudelijke reflectie te bieden op de vacaturetekst voor de bijzonder hoogleraar “Erkenning, dialoog en herstel na interlandelijke adoptie”, zoals opgesteld door het expertisecentrum INEA en de Universiteit voor Humanistiek.
Deze analyse richt zich specifiek op de ontbrekende expliciete positionering van archiefwetenschap en documentatiebeheer binnen de thematiek van erkenning en herstel in de context van interlandelijke adoptie.

In het licht van politieke moties, maatschappelijke urgentie en de centrale rol van documentatie in adoptiegeschiedenissen, wil ik hierbij aangeven dat de vacaturetekst tekortschiet in het adresseren van structurele kennisvragen over archieven, dossiers en institutionele informatie praktijken. Mijn adviesnotitie sluit af met concrete aanbevelingen ter versterking van het profiel van de leerstoel.

2. Context: Documentatie als kern van het adoptie vraagstuk
In de context van interlandelijke adoptie vormt documentatie een fundamenteel element in de ervaring van zowel geadopteerden als ‘afstandsouders’. Geboorteaktes, afstandsverklaringen, adoptiedossiers, bemiddelingsrapporten en staatsarchieven zijn vaak het enige aanknopingspunt voor reconstructie van identiteit, afkomst en waarheid. Daarbij geldt dat:

Inconsistente, vervalste of ontbrekende dossiers zijn structureel vastgesteld in meerdere landen van herkomst.
Veel betrokkenen – met name geadopteerden – nog altijd moeite hebben toegang te verkrijgen tot hun volledige adoptiedossiers.
Het kunnen reconstrueren van persoonlijke geschiedenis en afstamming essentieel is voor het proces van heling en herstel (zie o.a. rapport Joustra, parlementaire vragenlijst 2023).
Het belang van archieven reikt echter verder dan het individuele niveau. Archieven zijn ook dragers van institutioneel geheugen, bronnen van verantwoording en maatschappelijke reflectie op systeemfalen.

3. Analyse van de vacaturetekst: gemiste erkenning voor archiefwetenschap
Hoewel de vacaturetekst terecht pleit voor een interdisciplinaire benadering en werkt vanuit het kader van Transformative Justice, valt op dat:

Archiefwetenschap, informatiewetenschap of verwante domeinen nergens expliciet genoemd worden binnen de multidisciplinaire scope.
De systemische rol van documentatie in de geschiedenis van adoptie onbesproken blijft.
Er geen structurele koppeling wordt gelegd tussen het erkennen van misstanden en de institutionele bronnen die deze misstanden documenteren of verdoezelen.
De urgente maatschappelijke vraag naar transparantie, toegankelijkheid en reconstructie van informatie niet wordt benoemd als academisch of praktisch speerpunt.

Hierdoor ontstaat een onevenwichtige vacaturetekst, waarin belangrijke kennisdomeinen en ethische dimensies van adoptieonderzoek onderbelicht blijven.

4. Urgentie: Tijd, verlies en institutionele verantwoordelijkheid
De noodzaak om archiefwetenschap expliciet te integreren in het profiel van de leerstoel is niet alleen een inhoudelijke, maar ook een tijdkritische kwestie:
Veel geadopteerden en ‘afstandsouders’ bevinden zich inmiddels op gevorderde leeftijd; met hun overlijden dreigt ook het verlies van contextuele kennis die nodig is om dossiers te duiden.
Diverse adoptiegerelateerde archieven bevinden zich in een precaire staat of zijn versnipperd over instanties zonder centrale regie.
De maatschappelijke en politieke wil tot herstel – zoals zichtbaar in recente moties en oprichting van INEA – vraagt om daadkrachtige, systematische documentanalyse en archiefverantwoording.
Zonder een expliciete onderzoeksinzet op het vlak van archieven, blijft erkenning steken in symboliek. Herstel vereist feiten, en die liggen in de archieven — niet altijd als waarheid, maar als getuigen van wat verteld werd, verzwegen werd of vervormd is.

5. Aanbevelingen
1. Expliciete opname van archiefwetenschap als vakgebied
Voeg archiefwetenschap, informatiewetenschap of memory studies toe aan de lijst van relevante disciplines binnen het profiel van de leerstoel.

2. Onderzoekslijn ‘documentatie, archieven en waarheidsvinding’
Ontwikkel binnen de leerstoel een expliciete onderzoeks- en praktijklijn rond adoptiedossiers, archiefbeheer, reconstructie en archiefethiek, in samenwerking met instellingen zoals het Nationaal Archief, gemeentelijke archieven en internationale counterpart-organisaties.

3. Urgentieprogramma ‘archieven voor herstel’
Start – bij voorkeur in samenwerking met erfgoed- en informatieprofessionals – een tijdgebonden programma dat adoptiedocumentatie veiligstelt, digitaliseert, contextualiseert en toegankelijk maakt, met betrokkenheid van geadopteerden en ouders als co-onderzoekers.

4. Publieke en juridische accountability
Zorg dat archieven niet slechts gezien worden als historische bronnen, maar ook als plekken van juridische en maatschappelijke verantwoordelijkheid, in lijn met Transformative Justice -principes.

5. Oproep tot reflectie in de wervingstekst
Herformuleer delen van de vacaturetekst zodanig dat de rol van archieven en systemisch documentbeheer wordt erkend als cruciaal onderdeel van het herstelproces.

Indien herformulering van de vacaturetekst niet meer mogelijk is, zorg er dan graag voor dat de rol van archieven en systemisch documentbeheer expliciet aan bod komt in de gesprekken met kandidaten.

6. Conclusie
In de fase waarin Nederland/EU zich bevindt ten aanzien van interlandelijke adoptie – gekenmerkt door excuses, reflectie en de noodzaak tot heling – is het onverantwoord om archiefwetenschap buiten beschouwing te laten in de academische en maatschappelijke benadering van erkenning en herstel.

Een leerstoel die deze dimensie mist, loopt het risico niet structureel bij te dragen aan waarheidsvinding, rechtvaardigheid en duurzaam herstel voor hen die decennialang zijn geraakt door institutionele onzichtbaarheid.

De aanbevelingen in deze notitie beogen dit tekort te ondervangen, met oog voor urgentie, kwaliteit en intergenerationele rechtvaardigheid.*

Deze notitie is niet als aanval bedoeld, maar positief bedoeld ten behoeve van de reflectie voor INEA en de Universiteit voor Humanistiek

*Toelichting: intergenerationele rechtvaardigheid
Intergenerationele rechtvaardigheid: De gevolgen van historisch onrecht – zoals interlandelijke adoptie – niet beperkt blijven tot de oorspronkelijke betrokkenen.
Dit vraagt om herstelmaatregelen die daar ook gericht op zijn. Het veiligstellen van kennis en documentatie voor de toekomst. Tijdigheid is hierin belangrijk: zonder actieve inzet dreigt onherstelbaar verlies van informatie en erkenning. Instellingen dragen daarmee een verantwoordelijkheid die generaties overstijgt.