De KB-Nationale Bibliotheek archiveert XS4ALL-homepages van historische waarde

Gepubliceerd op de website van SIDN op donderdag 23 september 2021.

In Nederland bestaat het internet nog geen 40 jaar, maar het is allang niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Online is veel informatie te vinden van grote historische waarde. Daarom is het belangrijk dat de websites met deze informatie worden gearchiveerd, zodat wetenschappers en andere geïnteresseerden deze bronnen in te toekomst kunnen gebruiken. Gebeurt dat niet? Dan bestaat de kans dat de homepages voorgoed verdwijnen. Dit risico liepen de oude homepages van de internetprovider XS4ALL, een van Nederlands eerste internetproviders, toen KPN in 2019 aankondigde de zelfstandigheid van XS4ALL op te heffen. Kees Teszelszky, Conservator Digitale Collecties bij de Koninklijke Bibliotheek, (KB) zag deze aankondiging als hét moment om de homepages op te sporen, te selecteren en te bewaren als digitaal erfgoed. Vanuit de KB startte hij een initiatief om de homepages van XS4ALL-klanten uit de periode 1993 - 2001, met de steun van SIDN fonds, te archiveren. Kees licht de, inmiddels beschikbare, collectiebeschrijving toe en vertelt over het belang van webarchivering en de samenwerking met de wetenschap.

Webarchivering is puur handwerk

De KB maakt als nationale bibliotheek de bibliotheekcollectie in Nederland zichtbaar, bruikbaar en houdbaar. De KB-webcollectie is een van de digitale collecties van de KB en bevat 20.391 websites. In 2016 begon de KB met webarcheologie: de zoektocht naar ‘stokoude’ websites uit de begintijd van het internet die nog online zijn en de moeite waard zijn om te bewaren. Kees is initiatiefnemer van het project Internetarcheologie: webarchivering homepages XS4ALL en verantwoordelijk voor het inhoudelijke deel rondom webarchivering. “Vanuit het webarchiveringsteam van de KB ontdekten we dat veel homepages van XS4ALL interessant zijn om te bewaren, omdat relatief veel oude homepages van deze provider nog steeds online staan op het web”, vertelt Kees. “Veel exemplaren zijn niet bewaard in het Internet Archive, een digitaal archief met onder andere webcollecties: digitale collecties met gearchiveerde websites. Dat komt doordat de homepages van XS4ALL zo oud zijn, dat geen andere website er nog naartoe linkt. Daardoor zijn ze voor Google of voor de crawlers van het Internet Archive onvindbaar. Omdat de kans bestond dat de homepages verdwenen, was het zaak om op korte termijn actie te ondernemen om ze te selecteren en te bewaren. Dat eerste kost het meeste tijd: het bekijken en selecteren van ruim 18.848 homepages. Vervolgens moesten we ook de pioniers achter deze homepages om goedkeuring vragen om de homepages te archiveren. Dat is puur handwerk.”

Overzicht van de homepages van XS4ALL-klanten, zoals dat door de provider zelf werd getoond rond 2000.

Selectieprocedure en collectiebeschrijving

“Ik besloot welke homepages we wel en niet moesten bewaren en onderbouwde deze keuze”, legt Kees uit. “De omschrijving van de website en de onderbouwing van de archivering, heb ik vastgelegd in de collectiebeschrijving. Deze informatie is relevant voor wetenschappers van de toekomst, zodat zij begrijpen waarom bepaalde homepages wel en niet zijn bewaard. Daarnaast kunnen we niet alle homepages bewaren, bijvoorbeeld omdat er veel overeenkomst is tussen webpagina’s of omdat we geen toestemming krijgen van de eigenaar. In dat geval is er altijd nog de beschrijving, waarmee een stukje digitale geschiedenis toch is vastgelegd.”

“De belangrijkste reden om een homepage te bewaren, is als deze van cultuurhistorische waarde is voor de toekomst. Daarnaast hanteren we een aantal criteria, waarvan de belangrijkste zijn: historische waarde, beleving- en herinneringswaarde en compleetheid. Ook gebruiken we andere criteria, zoals authenticiteit, inhoudelijke kwaliteit, representativiteit en ensemblewaarde. Dat laatste gaat over websites die met elkaar samenhangen en daardoor samen een verhaal vertellen. Deze homepages worden dan ook gezamenlijk bewaard. Een voorbeeld van een unieke homepage die we bestudeerden, is een homepage die in het Nederlands, Engels, Fries én Esperanto was geschreven. Zo’n exemplaar is zeldzaam en bewaren we natuurlijk onmiddellijk. Van de 18.848 bestudeerde homepages, hebben we 413 exemplaren geselecteerd als topstukken. Dit zijn homepages met een uitzonderlijke cultuurhistorische betekenis of die representatief zijn voor een bepaalde ontwikkeling in het verleden. De gearchiveerde homepages kun je met een geldige jaarpas bekijken en bestuderen in de leeszaal van de KB.”

Steun van SIDN fonds

Dankzij de financiële steun van SIDN fonds, kon het project rondom de webarchivering van XS4ALL-homepages worden voortgezet. Daarnaast heeft het fonds de KB ondersteund bij het contactleggen met oud-medewerkers van XS4ALL en hielp zij bij het implementeren van technische zaken. “Persoonlijke contacten zijn belangrijk in dit soort projecten: digitaal archiveren begint met analoog contact”, stelt Kees. “Daarom was de bijdrage van SIDN fonds erg waardevol. Ik hoop dat er in de toekomst vergelijkbare projecten plaatsvinden in samenwerking met het fonds.”

Mieke van Heesewijk, programmanager bij SIDN fonds: “Omdat ik vroeger zelf bij XS4ALL heb gewerkt, konden we Kees vooral goed helpen door middel van ons netwerk. Digitale geschiedenis is belangrijk om goed te archiveren. Deze geschiedenis is essentieel om de webhistorie te kennen, om te kunnen zien hoe het internet zich verder heeft ontwikkeld.”

Waardevolle samenwerking met de wetenschap

“Op 30 juni 2021 is de collectiebeschrijving afgerond, maar er zijn nog veel mooie verhalen die ik wil vastleggen. Achter bijna elke XS4ALL-homepage zit een bijzonder en soms persoonlijk verhaal. Daarover wil ik in gesprek gaan met de internetpioniers die de websites destijds bouwden. Zo ben ik benieuwd naar de reden van de bouw, het idee erachter en de manier waarop zij zich online representeren. Binnen dit vervolgproject werk ik samen met professor Susan Aasman, hoogleraar Digital Humanities aan de Universiteit van Groningen. Zij is ook bezig met een project rondom de XS4ALL-homepages en probeert dit soort persoonlijke verhalen van pioniers vast te leggen. Door deze verhalen in beeld te brengen, kun je in de toekomst iets zeggen over het verloop van de digitale cultuur in Nederland. Door samen te werken met de wetenschap en met internetpioniers, kun je elkaar ondersteunen bij het bewaren van digitaal erfgoed en elkaar stimuleren om hier nader onderzoek naar te doen. Met de webcollectie met XS4ALL-homepages én de verhalen erachter, brengen we een van de meest innovatieve periodes van de Nederlandse digitale geschiedenis sterk in beeld.”

Ben je benieuwd naar de gearchiveerde XS4ALL-homepages? Bekijk de collectiebeschrijving of bezoek de KB om het webarchief te bekijken.