Verslag van de studiemiddag Social Media Archivering op 21 mei 2019

Op dinsdag 21 mei verzamelden meer dan 30 deelnemers zich in het prachtige auditorium van het Utrechts Archief voor een studiemiddag over Social Media Archivering, die werd georganiseerd vanuit het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE).

Netwerkanalyses van Thomas Boeschoten
Het eerste deel van de middag stond vooral in het teken van inspiratie. Na een kort welkom door Marcel Ras (Domeinmanager Houdbaar), vertelde onderzoeker en datajournalist Thomas Boeschoten van de Utrecht Data School ons over patronen in social media en waarom die van belang zijn voor onderzoek. Wellicht zijn alle individuele kleine twitterberichten over bijvoorbeeld het TV-programma Wie is de mol? niet zo relevant, de netwerkanalyses die je op basis van alle twitterdata kan maken waardoor je die groep in beeld hebt zijn dat wél. Voor een kleine impressie van zijn lezing zie bijvoorbeeld zijn eerdere wervelende college voor de Universiteit van Nederland. Ten slotte uitte Thomas de wens dat erfgoedinstellingen, als betrouwbare en duurzame collectiebeheerders, onderzoek zoals dat van hem in de toekomst mogelijk zouden maken.

Experimentele archivering door Mirjam Schaap
Dat was een prachtig bruggetje naar de presentatie van digitaal archivaris Mirjam Schaap, die ons liet zien waar het Stadsarchief Amsterdam in de praktijk mee te maken krijgt bij het archiveren van Social Media. Archiefvormers zoals het Maagdenhuis vragen aan het Stadsarchief ook hun Social Media kanalen zoals Facebook en Twitter op te slaan. Daarnaast heeft het Stadsarchief ook de ambitie om relevante thema’s - hotspots, zoals de berichtgeving rond het overlijden van burgemeester Eberhard van der Laan – te verzamelen. Mirjam en haar collega’s experimenteren met diverse tools zoals Webrecorder om deze bestanden zo goed mogelijk binnen te halen, waarbij ze ook tegen vragen aanlopen over privacy en duurzaamheid.

Acht interessante gesprekken
Na de pauze hield projectleider Sophie Ham (ondergetekende) een korte introductie over het project Afstemming social media archivering, waarvoor deze middag de officieuze kick-off was. Hierna gingen de deelnemers in twee rondes met elkaar in gesprek over vier verschillende aspecten van social media archivering en de belangrijkste vragen die bij de deelnemers zelf leefden. Het werden acht zeer levendige en nuttige gesprekken. Hieronder per onderwerp een korte samenvatting:

Definitie
De twee gesprekken over de definitie van social media archieven waren heel verrassend: ze leverden niet alleen vragen op, maar zelfs al een conclusie en tips. Die conclusie luidt dat we ons vooral niet blind moeten staren op één definitie van social media, maar moeten focussen op het doel waarvoor we archiveren, kijken naar welke social media kanalen daarbinnen een rol spelen en wat we daarvan willen archiveren.

Tips:
- Richt je op de Actoren, het Netwerk, en de Inhoud (content).
- Maak onderscheid tussen thematische archivering(sentimentanalyse, eventlogging) of in kaart brengen van interactie op hét Internet (patronen)
- Verantwoord je over de inherente bias die het archiveren met zich mee gaat brengen (onvolledigheid). En de content van social media bevat ook onbetrouwbare info, het is belangrijk dat als disclaimer mee te geven aan latere generaties
- Het landschap is steeds in verandering, daarom is elke definitie of afbakening snel achterhaald.

Gebruikers
De meeste instellingen hebben qua gebruikers niet één specifieke doelgroep, al ligt de nadruk wel duidelijk op onderzoek (met verschillende mate van professionaliteit). Een dilemma en uitdaging zit in wat voor soort onderzoek zou moeten worden gefaciliteerd – gaat het om ‘big
data’ - grote tekstcorpora ten behoeve van analyses waarbij tekstuele output van social media volstaat - of is het zaak uit noodzaak van context en authenticiteitswensen en - eisen ook afbeeldingen, video’s en originele look en feel van het social medium platform te bewaren? Er is consensus over dat met de huidige beschikbaarheid van tools en de beschikbare capaciteit in organisaties niet alle soorten onderzoek kunnen worden gefaciliteerd. Het is onvermijdelijk dat toekomstige onderzoekers zullen moeten werken met onvolledige en gemankeerde datasets. Bewarende instellingen moeten dan wel zo duidelijk mogelijk maken wat die beperkingen zijn.
Tenslotte zouden eindgebruikers in het archiveringsproces een rol kunnen spelen als het gaat om verzamelen (community archiving), selecteren en beschrijven.

Juridische en ethische obstakels
In de rondes over de juridische en ethische obstakels kwam duidelijk naar voren dat instellingen enerzijds worstelen met de verplichting (vanuit de Archiefwet) om social media te archiveren en de angst als gevolg daarvan met enorme onbeheersbare digitale archieven te komen zitten. Op dat vlak is er behoefte aan specifiekere richtlijnen en bewaartermijnen. Anderzijds is er juist de wens om vanuit cultuurhistorisch perspectief te archiveren en spelen vragen over beschikbaarstelling en privacy. Een aantal concrete vragen die we in ieder geval ook samen met de Werkgroep Auteursrecht willen uitzoeken gaan over de verjaringstermijn van Twitterberichten en rechten van platformen zelf en over de exceptie voor erfgoedinstellingen binnen de AVG.

Selectie-en collectiebeleid
Veel instellingen zijn aan het nadenken over collectiebeleid en acquisitie van social media, de noodzaak wordt absoluut ingezien, maar niet door iedereen binnen de organisatie, mogelijk ook door een ‘generatiekloof’.Veel instellingen worstelen vaak ook nog met webarchivering en daarom wordt de stap naar social media archiveren nog niet gezet. De hotspotmonitor wordt wel gezien als interessant instrument om een deel van de mogelijke selectie op te baseren. En interessante vraag die ter tafel kwam, is of wat je binnenhaalt zou moeten modereren. En wil je weten wat je archiveert? Net als bij de juridische vraagstukken is het van groot belang dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen archiveren en beschikbaar stellen.

Vervolg
Uit alle gesprekken bleek dat er een sterke behoefte is aan samenwerking en misschien zelfs wel een verdeling van taken. Ook willen instellingen graag overzichten van tools en voorbeelden. Ten slotte zouden de meeste deelnemers graag een vervolg zien op deze bijeenkomst in de vorm van een praktische workshop ‘social media archiveren, hoe doe je dat?’.

Daar gaan we werk van maken! De komende tijd gaan we verder met inventarisaties van social media archieven in Nederland en tools. Ook hopen we snel met een aantal use cases te starten. Een nieuwe bijeenkomst organiseren we waarschijnlijk volgend jaar. Zodra er nieuws is melden we dat in ieder geval op de website van NDE. Voor vragen, suggesties of nuttige tips kun je altijd even een mailtje sturen naar sophie.ham@kb.nl.

NB: De powerpointpresentaties van deze dag zijn hier te vinden, in de map " Presentaties Studiemiddag Social Media" in Bestanden.