Big Archives, big money. De spanning tussen digitale toegankelijkheid en digitale betaalbaarheid #kvan14

Na zelf aan het einde van de ochtend samen met Hay Kranen een presentatie te hebben gehouden over open data bij het Nationaal Archief en de praktische vervolgstappen daarin op Wikipedia:

Open data tenzij… from KVANdagen
... Sloot ik 's middags aan bij de paneldiscussie over de spanning die er zit tussen enerzijds de opdracht om geld te verdienen als erfgoedinstelling aan de collectie versus de tendens om meer en meer gegevens open aan te beiden. Waarbij overigens de term open en open data al snel in een mond wordt genoemd met gratis.
In het panel zaten Maarten Schenk (Haags Gemeentearchief), Marens Engelhard (Stadsarchief Amsterdam), Jantje Steenhuis (Stadsarchief Rotterdam) en Wim Reijnders (Markiezenhof). Engelhard beet 't spits af door te het Amsterdamse scanning on demand model uit te leggen waarbij hij aangaf geen voorstander te zijn van open data. In zijn ogen een bedreiging voor dit model. Reijnders was recent overgegaan tot het ophogen van de betaalmuren rond de collecties van het Markiezenhof. Zo'n 90% van zijn klanten zijn genealogen. Een groep die de afgelopen jaren flink zijn gefaciliteerd in gedigitaliseerde gegevens. Volgens Reijnders kan er dan ook een appel gedaan worden op deze groep om mee te betalen aan hun onderzoek en hobby. Steenhuis gaf aan dat vanuit Rotterdam geredeneerd wordt vanuit het kostprijsmodel. Stukken worden op verzoek gedigitaliseerd en tegen kostprijs geleverd. Schenk was de uitzondering in het panel en gaf aan vanuit Den Haag in te zetten op een digitale overheid. Vanuit dit principe digitaliseert men kosteloos en is de verwerking ervan opgenomen in het grotere gemeentelijke geheel rond de Haagse digitale dienstverlening.
En het moet me van het hart, de discussie verliep niet zoals ik had gehoopt. Te zeer bleef het verhaal hangen in oude financieringsmodellen waarin de (gemeentelijke) financiers van instellingen een zeker terugverdien effect verlangen voor de exploitatie van de kosten. Te zeer werd benadrukt dat als kosteloos alternatief op de studiezaal immer de originelen ingezien kunnen worden. Te weinig werd ingezoomd op de nieuwe ontwikkelingen rond open data, digitale studiezalen of zelfs nationale en internationale programma's en projecten waarbij voor deelname open data en open licenties bijna randvoorwaardekijk zijn. Het Haags Gemeentearchief was de instelling die het alternatieve geluid liet horen en een wezenlijk andere route heeft gekozen.
Dat vanuit de overheid een dubbele boodschap wordt afgegeven om enerzijds zo open mogelijk gegevens beschikbaar te stellen en anderzijds inzet op een zeker terugverdieneffect op de gedigitaliseerde gegevens is een zichtbaar probleem. Interessant is om bijvoorbeeld te kijken welke alternatieven er zijn om de waarde van je gegevens te kwantificeren en kwalificeren wanneer ze meer in de context van open data worden (her)gebruikt. Overigens wees vanuit de zaal Bob Coret er terecht op dat open data niet per se gratis data betekent. Ook de (Europese) richtlijn hergebruik overheidsinformatie biedt archieven, bibliotheken en musea de ruimte om zogenaamde marginale kosten te rekenen voor het beschikbaar stellen van (open) data. In het geval het Nationaal Archief is bij de foto's die als open data beschikbaar zijn gesteld gekozen voor het (gratis) leveren van een medium resolutie (72 DPI, 1280 pixels lange zijde). De hoge resolutie is te koop voor (eenmalig) € 5,-
Voor de balans van de discussie zou het goed zijn geweest meerdere standpunten, modellen en ontwikkelingen voor het voetlicht te brengen. De discussie leek zich nu te veel toe te spitsen op alles gratis versus alles achter een betaalmuur. Terwijl er interessante ontwikkelingen gaande zijn waarbij wordt onderzocht wat de effecten zijn van open (cultuur) data. En er meer en meer bij (inter)nationale projecten en programma's er de noodzaak is om data open te stellen om mee te kunnen doen. Dan is het een zeer relevante vraag hoe deze ontwikkelingen zich verhouden ten opzichte van de tendens in Amsterdam, Rotterdam en Bergen op Zoom om vooralsnog te kiezen voor het model waarin de collectie alleen na betaling toegankelijk is.
Dat die discussie niet werd gevoerd was in mijn ogen vooral een 'Big Gemis'.