De mechanische verwijdering van schimmels onder de loep

Schimmels vormen een bekend probleem in papieren erfgoedcollecties. Ze zorgen voor degradatie van het materiaal, voor ontsiering en een verminderde leesbaarheid en zijn schadelijk voor de gezondheid - zowel in levende als in afgedode vorm. Vele methodes zijn ontwikkeld om schimmels tegen te gaan en de laatste jaren ligt de nadruk vooral op het voorkomen van uitbraken door een geïntegreerde bestrijding, zoals in Pluis in Huis van het ICN wordt beschreven.

Schimmels komen echter nog altijd voor en collectiebeheerders zoeken naar een juiste wijze om hiermee om te gaan. Afgelopen februari organiseerden Gabriëlle Beentjes (Nationaal Archief) en Frederike Leffelaar (Noord-Hollands Archief) als conserveringsadviseurs een kennisbijeenkomst over het omgaan met schimmelproblematiek voor restauratoren van Nederlandse Regionale Historische Centra. Uit dit overleg bleek onder andere dat er over dit onderwerp nog steeds veel onduidelijkheid bestaat en dat de werkwijze in collecties in verschillende archieven ver uiteen kan lopen. Ook op dit Kennisplatform zijn vragen gesteld over de behandeling van schimmels in objecten.

In het kader van de post-master Conservering en Restauratie aan de UvA ga ik dit najaar onderzoek doen naar de mechanische verwijdering van schimmels van papier. Diverse technieken kunnen worden gebruikt, zoals de (museum)stofzuiger, al dan niet in combinatie met een gerichte zuigmond of kwast; gummen, al dan niet in poedervorm; doeken; sponzen; pincetten en scalpels. Het is echter vaak onduidelijk in welke mate deze technieken effect hebben op schimmels – in hoeverre ze daadwerkelijk worden verwijderd en hoe moet worden voorkomen dat ze zich ongewenst verplaatsen door het object of de werkomgeving.

De afgelopen jaren is er, onder andere door conserveringswetenschapper Hanna Szczepanowska, interessant onderzoek gedaan naar de manier waarop schimmels zich aan papier hechten. Schimmels verspreiden zich door het open oppervlak en binnen het papier, waarbij de structuur van het materiaal medebepalend is voor de groeiwijze. De nieuwe kennis over de hechting tussen schimmel en papier vraagt om een nieuwe evaluatie van de gangbare mechanische verwijderingstechnieken. Doel van mijn onderzoek is om een beter begrip te ontwikkelen van de effectiviteit van verschillende mechanische reinigingstechnieken op schimmels op papieren erfgoed. De effectiviteit wordt bepaald door de verwijderde schimmelaantasting met zo min mogelijk aantasting van het oppervlak van het papier.

Ik sta zeer open voor jullie gedachten en suggesties. Verhalen en foto’s over schimmels in collecties, over het verwijderen van schimmels van papier, welke technieken je daarbij gebruikt, gedachten over dit onderzoek, vragen die door dit verhaal opkomen – ik hoor ze heel graag. Op mijn vorige bericht heb ik hele bruikbare reacties ontvangen, waarvoor dank!

Dit onderzoek vindt plaats in het kader van de post-master Conservering en Restauratie aan de UvA onder begeleiding van Elizabet Nijhoff Asser, Gabriëlle Beentjes en Frederike Leffelaar.

Titels door Hanna Szczepanowska zijn te vinden via https://www.researchgate.net/profile/Hanna_Szczepanowska/publications