Digitaal erfgoed voor het onderwijs

Afgelopen maand ben ik afgestudeerd aan de Reinwardt Academie op het onderzoek 'Digitaal erfgoed voor het onderwijs'. Onderstaand mijn inleiding op het onderzoek. Ik zal het document uploaden op Archief 2.0 zodat geïnteresseerden het kunnen downloaden!

Erfgoedinstellingen zijn druk bezig geweest met het digitaliseren van hun collectie. Het object als informatiedrager stond centraal. Met de verschuiving van de focus op het fysieke object naar de focus op de informatie achter het object hebben contextualisering en vraaggericht werken gaandeweg een grotere rol gekregen.

Er wordt in samenwerking gedigitaliseerd en collecties worden verbonden binnen erfgoedprojecten voor het grote publiek. Grenzen van instituten, collecties en informatiesystemen worden overstegen. Digitalisering en het gebruik van reeds gedigitaliseerde collectie staat in dienst van de toegankelijkheid van de informatie en het geven van betekenis voor iedereen.

Het onderwijs is een belangrijke doelgroep voor erfgoedinstellingen. Zowel de erfgoedsector als het onderwijs beogen de volgende generatie van informatie over cultuur en het verleden te voorzien. Het idee om erfgoed in het onderwijs te gebruiken is niet nieuw, in het verleden werd bijvoorbeeld door de Commissie de Rooij aangeraden de onderdelen ‘werken met bronnen’ en ‘familie- en omgevingsgeschiedenis’ binnen de huidige kerndoelen van geschiedenis op te nemen, thema’s die naar het gebruik van erfgoed binnen het vak geschiedenis verwijzen. Echter ontstaan door de verschuiving van focus binnen het erfgoedveld, de opkomst van nieuwe technologieën, nieuwe mogelijkheden voor een intensiever gebruik van erfgoed(-informatie) binnen het onderwijs. Dit is de aanleiding die de basis vormde voor het onderzoek.

Mijn scriptie betreft een oriëntatie, waarbinnen toegankelijkheid tot gedigitaliseerd erfgoed voor het primair en voortgezet onderwijs verkend wordt. De keuze voor dit onderwerp is niet toevallig. Zowel de erfgoed- als de onderwijssector liggen mij aan het hart. Deze scriptie vormt gevoelsmatig dan ook de afsluiting van 9 jaar studeren, 5 jaar praktijkervaring en de samenkomst van mijn twee passies: lesgeven en erfgoed.

Dit document biedt handvatten voor erfgoedinstellingen om in de vorming van hun (educatief) beleid en (digitaal) aanbod beter bij het onderwijs aan te sluiten. Andersom informeert dit document het onderwijs over de mogelijkheden van digitale erfgoedcollectie. Ik heb hiertoe de volgende probleemstelling geformuleerd:

Op welke manier kan digitale collectie van erfgoedinstellingen toegankelijk gemaakt worden voor het primair en voortgezet onderwijs, welke contextualisering is hier voor nodig, en op wat voor manier kan nieuwe media hiertoe als middel dienen?

Om deze vraag te beantwoorden heb ik drie deelvragen geformuleerd. Deze deelvragen zijn tevens de uitgangspunten geweest voor de drie hoofdstukken binnen de scriptie: 1. Wat kan de erfgoedsector het onderwijs bieden, hoe wordt dit bereikt en op welke manier veranderd dit met de komst van digitale collectie? 2. Welke vraag stelt het onderwijs m.b.t. onderzoek & bewerking en interface design i.v.m. toegankelijkheid van digitale collectie? 3. Welke mogelijkheden op het gebied van nieuwe media sluiten aan op de vraag vanuit het onderwijs m.b.t. het toegankelijk maken van digitale erfgoedcollectie?

Het eerste deel behandelt de erfgoedsector. Binnen dit hoofdstuk komen verschillende onderwerpen aan bod. Ik behandel het belang van het onderwijs en educatie voor de erfgoedsector. Ik heb onderzocht hoe erfgoedinstellingen bij het onderwijs aansluiten en welke ontwikkelingen er in de erfgoedsector gaande zijn die tot frequenter gebruik van digitaal erfgoed in educatie zou kunnen leiden. Tot slot ga ik in op dat wat de erfgoedsector het onderwijs heeft te bieden aan digitale collectie. Ik heb bekeken wat digitale collectie is en in welke vormen en structuren digitale collectie voor komt. Er is reeds digitale erfgoedcollectie toegankelijk gemaakt voor het onderwijs, ik heb gekeken welke collectie dit is en op welke manier deze collectie toegankelijk is gemaakt.

Het tweede deel belicht de probleemstelling vanuit het oogpunt van het onderwijs. Ik heb onderzocht waar de behoeften van het onderwijs liggen met betrekking tot digitaal erfgoed en op welke manier hier bij aangesloten kan worden. Erfgoed kan voor het onderwijs meerwaarde bieden ten opzichte van het huidige lesprogramma, met name in bij geschiedenis en de culturele vakken. Echter hebben leerkrachten reeds de mogelijkheid hun reguliere lesprogramma aan te vullen met lesmateriaal uit een digitale leeromgeving. Deze bestaande digitale leeromgeving vormt de context waarbinnen digitale collectie gepresenteerd zou moeten worden. Ik heb onderzocht waar de huidige digitale leeromgeving voor het onderwijs uit bestaat en welke trends er spelen binnen de informatie en communicatietechnologie van het onderwijs.

Het derde deel gaat over de middelen die ingezet kunnen worden om digitale erfgoedcollectie voor het onderwijs toegankelijk te maken: nieuwe media. Nieuwe media kan de hanteerbaarheid en daarmee de mogelijkheden van digitale erfgoedcollectie vergroten. Digitale collectie kan uitgangspunt zijn voor het ontdekken van erfgoed in de omgeving en regionale geschiedenis, of de leerling de kans geven zijn eigen roots te verkennen.

Om de probleemstelling te kunnen beantwoorden heb ik een breed literatuuronderzoek gedaan. De informatie die ik hier uit kon halen heb ik aangevuld met kennis uit ervaringen die ik in de praktijk heb opgedaan als lerares in het basisonderwijs, als projectmedewerker bij Bureau Erfgoededucatie en als projectcoördinator van de digitale erfgoedprojecten WatWasWaar en WieWasWie. Mijn methodologisch gezichtspunt was multidisciplinair: het besloeg meerdere disciplines binnen het erfgoedveld waaronder educatie en e-cultuur. Parallel aan het schrijven van mijn scriptie heb ik op LinkedIn discussies gevoerd over mijn scriptieonderwerp, zowel in onderwijs- als in erfgoedgroepen. Dit heeft mij geholpen over bepaalde deelonderwerpen een beeld te krijgen en om mijn persoonlijke opvattingen te spiegelen. Ik hoop dat het onderzoek u kan inspireren en motiveren.