De Metaaldetectoramateur

In de serie 'blogs op verzoek' voor het KIA-platform wordt ingegaan op wat er op ons vakgebied afkomt en welke eisen dat aan ons gaat stellen. Een bijdrage.

Piep

'Wat ik zoek is een mooie sinus: een piep die langzaam opkomt, harder wordt en wegsterft', aldus een metaaldetectoramateur in Trouw (18 september 2021). Wat volgt is een uitgebreid artikel (10 pagina's krant!) over de 'kick van de archeologie'. Wist je dat metaaldetectie tot 2016 verboden was? Het is me in het afgelopen coronajaar vaker opgevallen: een wat zonderling, solistisch opererend persoon - van alle leeftijden - die een weiland, strand of bos beloopt als was hij (overal waar hij staat mag u de persoonsvorm lezen die u het beste past) een boer die vorens aan het trekken is voor nieuw zaaigoed voor zijn land. Geconditioneerd in duidelijk herkenbare patronen loopt hij streep voor streep over het land met een af en toe piepend object voor zich dat hij al zwaaiend voor zich uit laat gaan.

Kick

De coronatijd heeft een (tijdelijke) boost betekend voor deze hobby. Vaak vindt de metaaldetectoramateur iets - meestal van weinig waarde - maar het gaat vooral om de kick van die ene vondst: een munt of gesp uit de Romeinse tijd of die patroonhuls uit een van de oorlogen. OK, soms levert het ook inzet van de EOD op, omdat iemand een explosief nietsvermoedend meegenomen heeft naar huis. Het blijft tenslotte oppassen.....
In ons vakgebied kennen we ook zo'n kick: die ene vondst, dat ene stuk waar iedereen overheen gekeken heeft. Of gewoon het zien van een fraaie charter met zegel of het vinden van correspondentie met een totaal ander licht op de zaak.

Impuls

Archieven zijn tot op zekere hoogte vergelijkbaar met de grond waarin de archeologische schatten bewaard zijn gebleven, met dat verschil dat ze (als het goed is) toegankelijk zijn gemaakt voor iedereen die ze wil ontdekken. Maar die toegankelijkheid biedt geen garantie dat de schatten ook daadwerkelijk gevonden worden. Zoekmachines fungeren als een soort metaaldetector waarmee je uit een gigantische bak met gegevens 'hits' kan scoren. Het systeem licht de vondsten op (of teksten worden bij een toegankelijke site even voorgelezen). Ook hier vindt je regelmatig zonderlinge, solistisch opererende personen die systematisch vorens door het archief trekken. Corona heeft in deze tak van sport vooral een impuls betekend voor het digitale zoekgedrag naar familie en andere bronnen; het zoeken 'in het veld' was in deze periode vrijwel niet mogelijk, in het 'zoekveld' des te meer.

Transformatie

Meer en meer archieven worden gedigitaliseerd beschikbaar gesteld, al is nog een (zeer) lange weg te gaan. De zoektocht naar dat ene onderwerp wordt steeds vaker - en beter - ondersteund door een informatiedetector die je door grote hoeveelheden onontgonnen gebied van archieven in Nederland (en ver daarbuiten) laat gaan. We staan nog maar aan het begin van (alweer) een grote transformatie: AI, blockchain, quantumtechnologie, DNA-opslag, VR/metaverse: de ontwikkelingen zijn enorm, gaan zeker niet zo snel als beloofd maar komen wel degelijk op ons pad. We mogen ons ertoe verhouden en zullen een opvatting moeten ontwikkelen over wat we er mee kunnen en willen. Het ontkennen of negeren is geen optie, want het gaat over omgang met informatie. En daar zijn wij van....toch?

Informatielekdetector

Als wij de ontwikkelingen niet bijhouden doet een ander dat wel, en niet altijd in ons voordeel. Denk aan die hacker die ook aan de gang gaat met informatie. Over zonderlinge, vaak solistisch opererende figuren gesproken. Waarom zoek ik me soms een ongeluk naar informatie in onze systemen, terwijl een ongenode gast van buiten ons helemaal klem zet en zelfs onze archieven volledig onbereikbaar kan maken? Met zijn informatielekdetector heeft hij - soms in zeer korte tijd - zwakke (p)lekken gevonden die door niemand anders zijn gezien. Ook een kwestie van gestructureerd - en geautomatiseerd - vorens trekken in cyberspace.

Loodgieter

Er is veel geschreven over het puberale brein van de overheid en het te verwachten verlies aan informatie uit de afgelopen decennia. En dat niet door hacking, maar door onvolledig archiefbeheer en niet juist ingerichte systemen. Jij bent straks de loodgieter waar iedereen naar kijkt als er sprake is van informatielekken en verloren gegane of verrotte informatie. Bijvoorbeeld als dat ene bonnetje wordt gezocht of die memo over de risico's van toepassing van beleid die op de J/K/I- schijf was gezet. We hebben allemaal onze voorbeelden. Achterstallig onderhoud moet in de komende jaren bij de eerste digitale overbrengingen worden weggewerkt en gerepareerd, en de nodige lekken gedicht. Er is veel werk aan de winkel en net als loodgieters dreigt er nu al een fors tekort aan specialisten op dit vlak. Ik zie enorme kansen en gouden bergen....

Hoe voorkomen we als informatieprofessionals een situatie waarbij een informatiedetectoramateur de geschiedenis van onze (nog niet overgebrachte) archiefbescheiden, ongeacht de vorm, kan herschrijven of zelfs laten verdwijnen? Niet het eerste doel van de hackers, maar het kan wel het gevolg zijn van hun handelen. Het is tegenwoordig bijna elke dag raak. Kijk maar eens op datalekt.nl. Voor de decrypt-sleutel worden exorbitante bedragen gevraagd die alleen tot doel hebben het individu te verrijken en de systemen te perfectioneren waarmee andere systemen kunnen worden platgelegd. Een ongelijke strijd zolang er geen prioriteit wordt gegeven aan adequaat informatiebeheer.

Life-long learning

Dit soort ontwikkelingen bijhouden en pareren vraagt om up-to-date kennis. Van omgang met digitale informatie, van systemen, van programmeren, ook van kennis hoe criminelen omgaan met informatie! Daarom is life-long learning zo noodzakelijk en is het belangrijk dat de archivaris/informatiespecialist zich op veel verschillende terreinen voortdurend laat bijscholen. Kennis die je 5-10 jaar geleden hebt opgedaan is verouderd, laat staan als je laatste opleiding dateert van 30 jaar geleden. Wat dat betreft begrijp ik het verdwijnen van de diplomeringseis in de nieuwe Archiefwet, al is dit geen oplossing voor het vraagstuk hoe de archiefprofessional in kan spelen op nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied.
Een gerichte en kwalitatief goede archiefopleiding blijft in wat voor vorm dan ook noodzakelijk. De bal ligt helemaal bij jezelf: jij bent de creator van je eigen professie. En dat begint met de houding om continu te willen leren, nieuwsgierig zijn. Je verdiepen in zoveel mogelijk aspecten - ook de kwalijke kanten - van de omgang met informatie hoort thuis in ieder opleidingsregister of opleidingsplan van een archivaris/informatieprofessional. Ik zie uit naar de cursus hacking-on-demand, zodat we leren hoe de diepste krochten van het digitale tijdperk werken om 1) te snappen wat er gebeurt of kan gebeuren en 2) met die kennis verlies van belangrijke gegevens zoveel mogelijk te voorkomen. Wat zij kunnen moeten wij ook kunnen, maar dan wel met toepassing van de ethische uitgangspunten zoals we die met elkaar hebben afgesproken. Zorg alleen wel voor geconditioneerde omstandigheden, want een onverwacht bezoek van de digipolitie is uiteraard niet wenselijk. Het blijft tenslotte wel oppassen....

Vondst

Het is 2035; de metaaldetectoramateur zoekt nog steeds naar bijzondere vondsten; hij loopt over een heuvel met zijn aangepaste metaverse VR-bril en kan dwars door de lagen van de bodem heenkijken, een goede piep die tot sinus uitgroeit is niet nodig; hij ziet dat hij over een oude vuilnisbelt (nu natuurgebied) loopt waar tot 2015 afval werd gedumpt; hij ziet metalige voorwerpen oplichten in zijn beeld: Hé, wat is dat? Het lijken wel harde schijven die ze vroeger in computers gebruikten....met een logo van gemeente X. Eens kijken wat daar op staat...

foto: bewerkte foto van Kseniia Ilinykh via Unsplash