Trendanalyse 1976-2005: kookt de archivaris de geschiedschrijving voor?

In vorige blogs heb ik het een en ander uit de doeken gedaan over de maatschappijbrede trendanalyse 1976-2005 van het NA: met name over nut en noodzaak, aanpak en reikwijdte. Nu het onderzoek zelf nagenoeg is afgerond (op de beruchte losse eindjes na) is het goed om de onderzoeksmethodiek in de schijnwerper te zetten. Die methodiek is cruciaal voor het borgen van de kwaliteit van het onderzoek. En kwaliteit is op haar beurt cruciaal voor een acceptabele uitkomst van de analyse: het aanwijzen van ‘voor de eeuwigheid’ te bewaren informatie. De methodiek staat voor een gestandaardiseerd onderzoeksproces, per maatschappelijk domein (zoals Wonen, Politiek en bestuur, Natuur en milieu, etc.). De belangrijkste stappen zijn kort samengevat: • inlezen in het domein, in de regel aan de hand van rapporten van het SCP of publicaties van andere onderzoeks- en planbureaus, dan wel (historische) overzichtswerken; • opstellen van een concrete onderzoeksopzet met een eerste ‘groslijst’ van gesignaleerde ontwikkelingen, plus een lijst van te raadplegen (nadere) literatuur, bronnen en experts; • laten toetsen van de onderzoeksopzet door experts en/of leden van de klankbordgroep; • opstellen van een nadere lijst van trends; dit is in de regel de uitkomst van een proces van clustering van de gevonden ontwikkelingen. Hulpmiddel daarbij is een maatschappijbreed referentiekader, namelijk een set van gedefinieerde ‘metatrends’ (zoals ‘individualisering’, ‘welvaartgroei’, ‘emancipatie en participatie’); • laten toetsen van de gedefinieerde trends door de gevonden experts; • beschrijven van de afzonderlijke trends, waarbij ook de relaties met andere trends, ook op andere domeinen, wordt aangegeven. Hierbij wordt gebruik gemaakt van nadere literatuur en interviews met deskundigen; • samenstellen van het concept(domein)rapport: de gebundelde trendbeschrijvingen, plus een inleiding en verantwoording; • laten toetsen van het conceptrapport door de experts; • voorleggen van het conceptrapport, zoals dat naar aanleiding van de opmerkingen van experts is gewijzigd, aan de klankbordgroep (‘eerste lezing’) • inventariseren en overwegen van de opmerkingen van de klankbordgroep; • opstellen van een voorlopig eindrapport, waarin de opmerkingen van de klankbordgroep zijn verwerkt en waaruit blijkt hoe met al deze opmerkingen is omgegaan; • voorleggen van het voorlopig eindrapport aan de klankbordgroep (‘tweede lezing’); • vaststelling eindversie en invoer trendbeschrijvingen in de database maatschappijbrede trendanalyse 1976-2005; • vastleggen van alle gemaakte keuzes, overwegingen en processtappen in het projectarchief: commentaren, concepten, gespreksverslagen, notulen, etc. De trendanalyse van het NA houdt niet in dat "de bronnen voor historisch-maatschappelijk onderzoek gewaardeerd gaan worden door de archiefsector, door ze tot onderdeel te bestempelen van een trend of hotspot". Citaat uit een (door mij zeer gewaardeerde!) reactie van Boy Gerrits op dit forum. Om te beginnen is de trendanalyse wel in opdracht van het NA uitgevoerd, maar door een interdisciplinair onderzoeksteam, zonder archivarissen. Ook in de klankbordgroep zit geen enkele archivaris. Onafhankelijkheid geldt ook voor het onderzoeksproces en zijn uitkomsten: er wordt gewerkt volgens wetenschappelijke maatstaven en een vastgestelde methodiek, waarbij intersubjectiviteit leidraad is: zie boven. Daarnaast is de trendanalyse maar één van de drie instrumenten om materiaal voor bewaring aan te merken. Het is dan ook niet zo dat "de trendanalyse in de toekomst de onderzoeksgrenzen bepaalt binnen wetenschappelijke disciplines, zoals Cultuurwetenschappen of Geschiedenis", zoals Boy Gerrits concludeert. Wanneer – zoals de bedoeling is – over 5 tot 10 jaar bij het NA archieven beschikbaar komen die geïdentificeerde trends documenteren, krijgt de toekomstige onderzoeker dus geen dagmenu voorgeschoteld, maar slechts een ‘suggestion du chef’. De archivaris reikt aan wat onafhankelijke waarnemers van nu maatschappelijk relevante informatie vinden uit de periode 1976-2005. En dat de archivaris bij die informatie behalve institutionele straks ook flink wat inhoudelijke context kan aanreiken, lijkt mij alleen maar winst voor de onderzoeker, en een zinvolle verrijking van de taak van de archivaris.