Nieuw op Archief 2.0: Events
In plaats van de oude Google Calendar voor activiteiten op het vlak van archief 2.0, staat vanaf vanda...
Is een gebruiksvergoeding nog van deze tijd? Ja/Nee*
- apr 2009
- Christian van der Ven
- ·
- Aangepast 27 jun
- 14
- 26
Vandaag zag ik een oud-studiegenoot afstuderen, met als onderwerp voor haar doctoraalscriptie het al dan niet heffen van gebruiksvergoedingen door archiefdiensten voor het gebruik van materiaal uit de collectie (niet alleen voor foto's). Het ging om zaken als de juridische rechtsgronden voor die vergoedingen, de redenen om sowieso een vergoeding te vragen enzovoort. Erg interessant - hopelijk komt haar scriptie snel online.Los van alle andere vragen en feiten, die aan bod kwamen, is in het licht van deze community een enkele vraag extra interessant: moeten we dergelijke gebruiksvergoedingen eigenlijk nog wel willen?Ik ben benieuwd naar jullie mening!
Verken
Uitnodiging seminar Nationaal Archief joins Flickr The Commons - 4 november 2008
Het Nationaal Archief gaat dit najaar het experiment aan door zich als eerste Nederlandse erfgoedinste...
Fw: Re: Het disruptieve archief?
In Archievenblad nr. 1 van dit jaar schrijven Ellen van Veen en Roland Bisscheroux over 'Het disruptie...
Reacties
Belangrijke indicatieve vragen: Hoeveel levert het nu op, in geld? Hoeveel kost het nu, aan uren werk, administratiekosten etc. Hoeveel zou het op kunnen leveren aan goodwill wanneer het werd afgeschaft? Als consument wil ik natuurlijk alles lekker gratis...
Ik heb de scriptie nog niet kunnen lezen, maar ik begreep al wel dat de opbrengsten uitermate gering zijn (en dan heb ik het nog niet eens over de kosten die daarachter steken). Los van alle juridische haken en ogen, moet je je dus afvragen of het financieel wel zinvol is. Maar eigenlijk wil ik dus nog een stap verder terug. Wil je dit sowieso nog wel? Of is de vraag stellen hem beantwoorden? (En zo ja, waarom hebben dan zoveel diensten nog een dergelijke gebruiksvergoeding in hun beleid opgenomen?)
Als gebruiker moet ik zeggen dat ik mij flink kan ergeren aan deze traditie...ik vind het lastig vol te houden dat een instelling dezelfde rechten heeft op een scan/representatie van een origineel dan op het origineel zelf. Ik kan me een site herinneren van een instelling (British Library?) waarbij je expliciet werd uitgenodigd om de afbeeldingen te downloaden en zonder beperkingen te gebruiken. Christian, kun je me vertellen van wie deze scriptie is of waar deze intussen online te vinden is?
Ik kan me helemaal in je reactie vinden hoor. Laat maar downloaden en laat maar gebruiken! :-) Het is een scriptie van Sandra Sacher (Nationaal Archief). Hij is nog niet te downloaden, maar ik weet zeker dat ze ervoor zal zorgen dat het hele archiefwezen ervan te horen krijgt... haha!
Geweldig, dan kan ik intern aan een jasje gaan trekken!
Ik denk dat het probleem inderdaad op 2 fronten ligt: bij wie ligt het "morele eigenaarsrecht", en wie verdient er geld aan? Als iemand een boek schrijft met veel foto's van archiefmateriaal erin, of veel foto's van materiaal uit musea, en daar veel geld aan verdient, maar vervolgens geen cent doorsluist naar de instellingen die deze objecten beheren, dan voelt dat onbewust verkeerd. En juist door het steeds breder vereiden van informatie (ik hergebruik geregeld illustraties en tekst van internet, en naar ik lees doet het merendeel van de huidige scholieren dat ook), wordt de vraag wie er geld aan verdient lastiger en lastiger, terwijl archiefbeherende instellingen nog steeds moeten knokken voor hun centen. Ik denk dat de oplossing voor de vraag eerder ligt in de vraag: wie is verantwoordelijk voor de financiering van archiefzorg? zomaar wat gedachtes... groetjes, Bas
Het punt was in dit geval ook waarop je het recht baseerde om een gebruiksvergoeding te vragen, zeker als het om openbaar materiaal gaat. Eigenlijk kon geen enkele archiefdienst antwoord gegevn op die vraag. Het voorbeeld van Sandra, de auteur, was gebaseerd op haar eigen ervaring: toen zij volgens procedure een gebruiksvergoeding in rekening bracht aan iemand, die voor een sportvereniging of zo een hele berg boekjes maakte, vroeg die persoon waar ze dat recht eigenlijk vandaan haalde... en niemand op het hele Nationaal Archief wist dat. En dat geldt voor veel archiefdiensten. Meestal zijn die vergoedingen, denk ik, inderdaad gebaseerd op dat ongewuste gevoel van onrecht en het feit dat andere diensten het ook doen. Of zoiets. Dus da's niet zo'n sterke basis...
Dit sluit mooi aan bij een discussie die bij ons ook loopt: in de museumwereld is het namelijk heel gebruikelijk om gebruiksrecht te hanteren. Vanuit die hoek benaderd, krijg ik de vinger er ook moeilijk achter, maar komt het neer op 'iedereen doet het, dus waarom wij niet'. Op museale objecten rusten over het algemeen stevige financiële vergoedingen, vele malen meer dan in de archiefwereld gebruikelijk is. Probeer maar eens een fatsoenlijke afbeelding van een Van Gogh in een publieke presentatie te zetten... Dat leidt bij mij tot de vraag: hoeveel verschil ervaren we dat er is tussen archiefstuk en museaal object? waar ligt de grens? wat voor rechtsgrond hanteren musea voor het heffen van hun tarieven? Vooral op foto- en kaartmateriaal bij archiefdiensten in beheer wordt gebruiksvergoeding toegepast. Ik ben persoonlijk van mening dat een lo-res plaatje altijd gratis verkrijgbaar moet zijn. Vooral omdat de kosten voor digitalisering over het algemeen al gedekt zijn vanuit een subsidie of krediet (excl. de bijkomende kosten van opslag, ict-verbeteringen en licenties e.d.). Ik vind het voor mezelf prima te verantwoorden dat voor een betere afbeelding die wij als service voor de bezoekers op de website zetten een tarief hanteren. Het spaart tenslotte een treinkaartje uit... Voor wat betreft de gebruiksvergoeding bovenop dat tarief: wij hanteren het enkel voor "commerciële uitgaven". De uitzonderingen zijn legio: zodra Het Markiezenhof er een belang bij heeft wordt de gebruiksvergoeding geschrapt, voor collega-instellingen, voor educatieve doeleinden, voor thuisgebruik, voor de meeste verenigingen / stichtingen met non-profit achtergrond (denk aan heemkundekringen die een jaarboek uitgeven). Waarom het nog wel hanteren, begint dan inderdaad te leven. Daar heb ik zelf nog geen kort krachtig overtuigend antwoord op. Omdat het kan? omdat het gewoonte in het vakgebied is? omdat degene die het betaalt niet protesteert? omdat het beetje geld dat we er toch mee binnen krijgen terug kan vloeien in het digitaliseren van nog meer materiaal? @Albert: Wat een gebruiksvergoeding op jaarbasis oplevert heb ik niet direct op mijn netvlies, maar dat loopt zeker niet in de honderden euros (was het maar waar ;-) ) eerder tientjes. Het kost niet veel, de normale factuurkosten worden toch wel gemaakt. Winnen we er veel goodwill mee? ik denk het niet. Zoals hierboven al beschreven, passen we het spaarzaam toe. Dan zijdelings: Onderzoek heeft inmiddels ook uitgewezen dat men bereid is te betalen voor iets bijzonders / exclusiviteit / kwaliteit.
De vragen die je in de eerste alinea stelt, naar aanleiding van de praktijk bij musea, zijn inderdaad interessant. Ik zie een volgend scriptieonderwerp... haha! Alhoewel de praktijk nogal gelijk lijkt te zijn aan die binnen het archiefwezen. En inderdaad, er zit een verschil tussen het verkrijgen van een goede afbeelding voor een publicatie (het betalen voor een dienst waarvoor kosten worden gemaakt) en het betalen van een gebruiksvergoeding. Als ik je gedachten zo een beetje volg, dan schrappen jullie binnenkort de gebruiksvergoeding, toch? ;-) Volgens mij is het in veel gevallen een kwestie van gevoel: het voelt ergens niet goed als mensen aan onze gratis materialen iets verdienen. Ik zie dat anders: zij maken een mooi product waarmee ze onze materialen ook onder de aandacht brengen. En ja, dat kunnen ze niet voor niks doen. Ik begreep al wel dat ze bij het NA ongelofelijk veel moeite hadden om te bepalen wat nu eigenlijk "commercieel" was. Steeds was er wel weer een geval, dat gevoelsmatig niet commercieel was, en waarop dus de criteria aangepast moesten worden. Of zoiets. En dat allemaal voor een paar tientjes. Alleen de tijd die wij besteden met z'n allen aan deze discussie kost al meer geld dan de opbrengsten van die gebruiksvergoedingen. (Ware het niet dat ik nu in m'n vrije tijd zit te typen... lol)
De scriptie is inmiddels te downloaden via www.scriptiesonline.uba.uva.nl. Zie ook het nieuwsbericht onder http://www.kvan.nl/nieuwsvervolg.php?id=354.
Deze link werkt wel: http://dare.uva.nl/document/133012Ik kon hem gisteren trouwens nog niet vinden, maar ja, dat krijg je met het zoeken op meisjesnamen... ;-)
Een belangrijke reden om *geen* gebruiksvergoeding te heffen is dat je collectie dan meer gebruikt wordt. Moet je eens uitrekenen hoeveel 'advertentiewaarde' de plaatsing van je afbeeldingen in tijdschriften, kranten etc. heeft! Maar natuurlijk wil je wel graag dat je instelling als bron vermeld wordt. Zou een Creative Commons licentie een oplossing zijn, bijv. Attribution? Of ligt dat juridisch ook weer lastig?
@Yvette: Weet ik eigenlijk niet. Het probleem is dat CC-licenties alleen gezet kunnen worden op materiaal waarop je zelf de rechten hebt en da's met onze collecties vaak niet het geval. Vaak zijn de rechten helemaal niet bekend zelfs. (Het probleem dat aan Flickr The Commons ten grondslag lag.) Bij het BHIC rekenen we geen gebruiksvergoeding, maar vragen we wel om een naamsvermelding. Een soort CC-licentie dus, zoals jij die voorstaat. Da's meer een vraag, want we gaan dat eigenlijk niet actief na en zouden het ook juridisch niet altijd hard kunnen maken, neem ik aan. En dan daarbij: de meeste archieven zijn toch gewoon vrij kopieerbaar en zo, dus dan ben je ook al niet verplicht een naam te vermelden. Zelf zie ik inderdaad veel meer in het zoveel mogelijk vrijelijk verspreiden van je collecties en dan met als vriendelijk verzoek een bronvermelding op te nemen. Los van de juridische aspecten, geloof ik niet dat een gebruiksvergoeding je 1) iets wezenlijks oplevert in de zin van geld, en 2) denk ik dat er - zoals jij al zegt - langs die andere weg meer 'gewin' is te behalen. Ik moet die scriptie snel eens lezen! :-)
Christian, Citaat uit de conclusie (op basis van citaatrecht is dit rechtenvrij): "Het is dus mogelijk om het auteursrecht als rechtsgrond op te voeren voor het heffen van gebruiksvergoeding. Dit geldt niet voor het eigendomsrecht. In het hoofdstuk eigendom is beschreven dat het de Staat, provincies, gemeenten en waterschappen zijn die eigendom van archiefbescheiden als rechtsgrond kunnen aanvoeren, niet de archiefinstellingen. Betoogd is dat het besluit tot het heffen van gebruiksvergoeding dient te worden genomen door het bevoegde overheidsorgaan en niet door de archiefinstellingen. Overheidsorganen worden in hun handelen als eigenaar beperkt door de Archiefwet die een ieder kosteloze raadpleging , dus vrije toegang, garandeert en een ieder het recht geeft, behoudens beperkingen bij de Archiefwet 1995 gesteld, daaruit afbeeldingen te maken. De Archiefwet schept echter geen duidelijkheid over de vraag of het heffen van gebruiksvergoeding op reproducties is toegestaan." (bron: "Het heffen van gebruiksvergoeding op reproducties door archiefinstellingen" door A.R.M. Flaat, UvA, maart 2009, blz. 46) Misschien dat ik dit citaat eens in soc.genealogy.benelux drop en kijk wat er in Amsterdam van hun heffingen overblijft...